انواع تومور مغزی: تشخیص و راه‌های درمان

تومور مغزی، یکی از جدی‌ترین و پیچیده‌ترین بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی است که می‌تواند عملکرد طبیعی مغز را مختل کرده و کیفیت زندگی فرد را به‌ شدت تحت تاثیر قرار دهد. بسته به نوع و محل رشد، این توده‌ها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند و علائم متفاوتی ایجاد کنند. آنچه در مدیریت این بیماری اهمیت دارد، تشخیص سریع و آغاز درمان به‌ موقع است؛ زیرا شناسایی زودهنگام تومور می‌تواند شانس موفقیت درمان را به شکل قابل توجهی افزایش دهد. دکتر ابوالحسن ارتیاعی با سال‌ها تجربه تخصصی در زمینه تشخیص و درمان انواع تومورهای مغزی، از جدیدترین فناوری‌ها و روش‌های درمانی بهره می‌گیرند تا بهترین گزینه‌های درمانی را متناسب با شرایط هر بیمار ارائه دهند. اگر به‌ دنبال درمانی علمی، دقیق و مبتنی بر دانش روز هستید، همراهی با دکتر ارتیاعی می‌تواند گامی مطمئن در مسیر بازگشت به سلامت و آرامش شما باشد.

تومور مغزی چیست؟

در ساده‌ترین تعریف، تومور مغزی (Brain Tumo)، نتیجه رشد غیرطبیعی سلول‌ها در بافت مغز است؛ رشدی که می‌تواند آهسته و بدون علامت یا تهاجمی و تهدیدکننده باشد. بسته به منشا سلولی، این تومورها به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: تومورهای اولیه که مستقیما از سلول‌های مغز یا ساختارهای اطراف آن بوجود می‌آیند و اکثرا خوش‌خیم‌اند و تومورهای ثانویه یا متاستاتیک که حاصل گسترش سلول‌های سرطانی از بخش‌هایی مانند ریه یا سینه به مغز هستند و معمولا بدخیم‌اند. در بدن سالم، تقسیم سلولی فرایندی کنترل‌شده است؛ اما زمانی که این کنترل از بین می‌رود و سلول‌ها بدون توقف تکثیر می‌شوند، خطر شکل‌گیری تومور افزایش می‌یابد. بعضی از این سلول‌ها حتی توانایی فریب سیستم ایمنی را دارند؛ آن‌ها موادی ترشح می‌کنند که مکانیسم‌های دفاعی بدن را مختل کرده و تشخیصشان را دشوار می‌سازد. تومورهایی که رشد سریعی دارند، برای بقا به منابع بیشتری نیاز پیدا می‌کنند. به همین دلیل با تولید موادی به نام فاکتورهای رگ‌زایی (Angiogenic Factors)، باعث ایجاد رگ‌های خونی جدید در اطراف خود می‌شوند. این شبکه جدید از رگ‌ها، تغذیه تومور را تامین می‌کند و به ادامه رشد آن کمک می‌نماید. در نتیجه، تومور به یک ساختار زنده و فعال تبدیل می‌شود که بافت طبیعی مغز را تحت فشار قرار می‌دهد.

در مورد تفاوت میگرن و تومور مغزی بیشتر بخوانید.

علت بروز تومور مغزی

پاسخ قطعی به این‌ که چرا یک فرد دچار تومور مغزی می‌شود؟ هنوز برای بسیاری از موارد در دسترس نیست. مطالعات علمی تاکنون چندین عامل خطر احتمالی را شناسایی کرده‌اند که می‌توانند در شکل‌گیری تومور مغزی نقش داشته باشند. نکته مهم این است که وجود یک یا چند عامل خطر به‌ معنای حتمی بودن ابتلا نیست، بلکه تنها احتمال بروز بیماری را افزایش می‌دهد. در ادامه، به مهم‌ترین علل و عوامل موثر در ایجاد تومورهای مغزی اشاره کرده‌ایم:

• تغییرات ژنتیکی (جهش‌های DNA): یکی از اصلی‌ترین زمینه‌های بروز تومورهای مغزی، جهش در ژن‌هاست. این جهش‌ها می‌توانند باعث تقسیم کنترل‌نشده سلول‌ها شوند. برخی از این تغییرات ارثی هستند و در خانواده‌هایی با سابقه بیماری‌های ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز شایع‌تر دیده می‌شوند، اما بسیاری از جهش‌ها نیز به‌ صورت اکتسابی و در طول زندگی ایجاد می‌شوند.
• پرتوگیری شدید (Radiation Exposure): قرار گرفتن در معرض دوز بالای پرتو، مخصوصا در قالب پرتودرمانی برای سایر سرطان‌ها یا زندگی در مناطق پرتوزا، خطر ابتلا به برخی تومورهای مغزی را افزایش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی: اکثر تومورهای مغزی ارثی نیستند، اما در موارد نادر، سابقه خانوادگی می‌تواند احتمال بروز تومور را افزایش دهد، به خصوص در شرایطی که جهش‌های ژنتیکی خاصی در خانواده وجود داشته باشند.
• ضعف سیستم ایمنی: افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند (مانند بیماران مبتلا به HIV یا کسانی که داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی مصرف می‌کنند)، بیشتر در معرض بعضی از انواع تومورهای مغزی مانند لنفوم مغزی قرار دارند.
• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی صنعتی: شواهد محدودی وجود دارند که قرارگیری مزمن در معرض برخی مواد شیمیایی مانند حلال‌های صنعتی، دودهای سمی یا آفت‌کش‌ها می‌تواند با افزایش ریسک تومور مرتبط باشد؛ هرچند این رابطه هنوز به‌طور قطعی اثبات نشده است.
• سن و جنسیت: بعضی از انواع تومورهای مغزی در گروه‌های سنی خاص یا در یک جنس خاص شایع‌ترند. به‌ عنوان مثال، تومور گلیوبلاستوما معمولا در مردان میانسال مشاهده می‌شود.
• عفونت‌های ویروسی: برخی ویروس‌ها مانند ویروس اپشتین‌بار (EBV) با افزایش ریسک برخی تومورهای مغزی مانند لنفوم‌های مغزی مرتبط دانسته شده‌اند.

در مورد اثرات استرس بر مغز و راهکار‌های مدیریت آن بیشتر بخوانید.

انواع تومورهای مغزی

تومورهای مغزی فقط یک نوع نیستند، بلکه مجموعه‌ای از توده‌های سلولی با منشاها، رفتارها و درجات متفاوت را شامل می‌شوند. این تومورها بر اساس محل رشد، نوع سلول درگیر، و سرعت پیشرفت بیماری طبقه‌بندی می‌شوند. برخی از آن‌ها خوش‌خیم‌اند و به‌ آرامی رشد می‌کنند، در حالی‌ که برخی دیگر ماهیتی بدخیم دارند و می‌توانند بافت‌های اطراف را به‌ سرعت درگیر کنند. تشخیص دقیق نوع تومور مغزی تنها با بررسی‌های تخصصی شامل تصویربرداری‌های پیشرفته و نمونه‌برداری ممکن است. در ادامه، با رایج‌ترین انواع تومورهای مغزی آشنا می‌شوید:

تومور مغزی اولیه

تومورهای مغزی اولیه (Primary Brain Tumors) مستقیما در مغز یا ساختارهای اطراف آن مانند غشاهای محافظ مغز (مننژ)، اعصاب جمجمه‌ای یا سلول‌های نگهدارنده مغز (سلول‌های گلیال) به‌وجود می‌آیند. برخلاف تومورهای متاستاتیک، این نوع تومورها از دیگر اندام‌های بدن به مغز گسترش نیافته‌اند، بلکه منشا آن‌ها خود مغز یا بافت‌های مرتبط است. تومورهای اولیه می‌توانند خوش‌خیم (با رشد کند و محدود) یا بدخیم (تهاجمی و سرطانی) باشند. بسته به محل رشد، اندازه و سرعت گسترش، می‌توانند علائمی مانند سردردهای مزمن، تشنج، ضعف عضلانی، اختلال در بینایی یا شنوایی، تغییرات رفتاری و مشکلات شناختی ایجاد کنند. در ادامه با مهم‌ترین انواع تومورهای اولیه مغزی آشنا می‌شویم:

• آستروسیتوما (Astrocytoma): شایع‌ترین نوع گلیوما که از سلول‌های آستروسیت منشا می‌گیرد و می‌تواند درجات مختلفی از تهاجم‌پذیری داشته باشد.
• گلیوبلاستوما مولتی‌فرم (Glioblastoma Multiforme – GBM): یکی از تهاجمی‌ترین و مقاوم‌ترین تومورهای مغزی در بزرگسالان که رشد سریعی دارد و درمان آن پیچیده است.
• الیگودندروگلیوما (Oligodendroglioma): از سلول‌هایی منشا می‌گیرد که مسئول تولید میلین (پوشش محافظ نورون‌ها) هستند و معمولا رشد کندتری دارد.
• اپاندیموما (Ependymoma): این تومور از سلول‌های پوشاننده بطن‌های مغزی منشا می‌گیرد و ممکن است در جریان طبیعی مایع مغزی‌نخاعی اختلال ایجاد کند.
• مننژیوم (Meningioma): منشا این تومور از مننژها (پوشش مغز و نخاع) است و بیشتر خوش‌خیم بوده و رشد آهسته‌ای دارد، ولی بسته به محل می‌تواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد.
• شوانوما (Schwannoma): از سلول‌های شوان منشا می‌گیرد که مسئول پوشش‌دهی اعصاب هستند. نوع شایع آن، نوروم آکوستیک است که بر عصب شنوایی تاثیر می‌گذارد.
• کرانیوفارنژیوما (Craniopharyngioma): توموری نادر که معمولا در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و نزدیک غده هیپوفیز شکل می‌گیرد.
• تومورهای هیپوفیز (Pituitary Tumors): اکثرا خوش‌خیم‌اند و می‌توانند بر ترشح هورمون‌ها و عملکرد غده هیپوفیز اثر بگذارند.
• مدولوبلاستوما (Medulloblastoma): یکی از تومورهای شایع دوران کودکی است که در مخچه شکل می‌گیرد و گرایش به رشد تهاجمی دارد.

در مورد تومور مخچه بیشتر بخوانید.

تومور مغزی ثانویه (متاستاتیک)

تومور مغزی ثانویه یا متاستاتیک (Metastatic Brain Tumor) توده‌ای سرطانی است که منشا آن مغز نیست، بلکه از سایر اندام‌های بدن مانند: ریه، پستان، کلیه یا پوست به مغز گسترش یافته است. برخلاف تومورهای اولیه که مستقیما در مغز شکل می‌گیرند، این نوع تومورها نتیجه گسترش سلول‌های سرطانی از محل اولیه بیماری هستند و همیشه ماهیتی بدخیم دارند. سلول‌های سرطانی از تومور اولیه جدا شده و از طریق جریان خون یا سیستم لنفاوی به مغز می‌رسند. پس از ورود، در بافت مغز مستقر می‌شوند، رشد می‌کنند و تومور ثانویه را شکل می‌دهند. از آن‌جا که مغز دارای خون‌رسانی بسیار بالایی است، محیطی مساعد برای رشد این سلول‌های مهاجم فراهم می‌شود. تومورهای مغزی متاستاتیک شایع‌ترین نوع تومور مغزی در بزرگسالان به شمار می‌روند. بر اساس سرعت رشد و رفتار سلولی، تومورهای متاستاتیک به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

• درجه ۱ و ۲ (Low-Grade): این تومورها نسبتا رشد آهسته‌تری دارند و کمتر تهاجمی هستند. نیاز به بررسی مداوم و درمان دارند.
• درجه ۳ و ۴ (High-Grade): این دسته شامل تومورهایی با رشد سریع، قدرت تهاجم بالا و پیش‌آگهی ضعیف‌تر است. بیشتر بیماران نیازمند ترکیبی از درمان‌های پیشرفته مانند جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی هستند.

در مورد جراحی تومور مغزی بیشتر بخوانید.

تومور مغزی در کودکان

تومور مغزی در کودکان به رشد غیرطبیعی سلول‌ها در مغز یا اطراف آن گفته می‌شود که می‌تواند ماهیتی خوش‌خیم یا بدخیم داشته باشد. این بیماری یکی از شایع‌ترین تومورهای دوران کودکی محسوب می‌شود و بسته به نوع و محل تومور، می‌تواند بر عملکرد سیستم عصبی مرکزی تاثیر بگذارد. بعضی از تومورها مانند مننژیوم معمولا خوش‌خیم‌اند، اما انواعی مانند مدولوبلاستوما یا گلیومای بدخیم تهاجمی‌تر هستند و نیاز به درمان‌های فوری و تخصصی دارند. در کودکان، برخلاف بزرگسالان، شیوع تومورهای بدخیم مغزی بیشتر است. علائم تومور مغزی در کودکان ممکن است تدریجی یا ناگهانی ظاهر شوند. رایج‌ترین نشانه‌ها عبارت‌اند از:

• سردردهای مکرر، مخصوصا در ساعات صبح
• تهوع و استفراغ بدون علت گوارشی مشخص
• اختلال در تعادل و هماهنگی حرکتی
• تغییرات بینایی یا شنوایی
• افت تحصیلی، مشکلات تمرکز یا تغییرات رفتاری
• ضعف، بی‌حسی یا گزگز در دست‌ها یا پاها

در مورد انواع سردرد بیشتر بخوانید.

علائم تومور مغزی

علائم تومور مغزی می‌توانند بسیار متنوع باشند و بسته به محل، اندازه و سرعت رشد تومور در مغز، در هر فرد به شکلی متفاوت ظاهر شوند. این نشانه‌ها در مردان و زنان مشابه‌اند و بین گروه‌های سنی مختلف، از نوجوانان تا بزرگسالان، تفاوت چشمگیری وجود ندارد. تومور با ایجاد فشار مستقیم بر بافت مغز یا افزایش فشار داخل جمجمه، علائم خود را بروز می‌دهد. بعضی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی عبارت‌اند از:

• سردردهای مداوم یا رو به افزایش، مخصوصا در ساعات صبح یا هنگام خم‌شدن
• تهوع و استفراغ بدون علت گوارشی مشخص
• اختلالات بینایی مانند تاری دید یا دوبینی
• تغییرات روانی یا شناختی، از جمله گیجی، خواب‌آلودگی، کاهش تمرکز یا کاهش سطح هوشیاری
• تشنج، به‌خصوص در افرادی که سابقه قبلی تشنج نداشته‌اند
• اختلال در تعادل و هماهنگی حرکات بدن
• ضعف یا بی‌حسی در اندام‌ها، معمولا در یک طرف بدن
• تغییرات رفتاری یا شخصیتی، مانند تحریک‌پذیری، بی‌ثباتی عاطفی یا گوشه‌گیری ناگهانی

در مورد تشنج بعد از ضربه به سر بیشتر بخوانید.

افراد در معرض خطر ابتلا به تومور مغزی

تومور مغزی می‌تواند در هر فردی و در هر سنی رخ دهد، اما بعضی عوامل می‌توانند احتمال بروز آن را افزایش دهند. لازم است بدانیم که وجود این عوامل خطر به‌ معنای ابتلای قطعی به تومور مغزی نیست، بلکه صرفا ریسک آن را بیشتر می‌کند. از سوی دیگر، بعضی از افراد بدون هیچ‌ یک از این عوامل نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند. به همین دلیل، آگاهی از نشانه‌ها و مراجعه به‌ موقع به پزشک اهمیت بالایی در تشخیص زودهنگام و آغاز درمان دارد. در ادامه، مهم‌ترین گروه‌هایی که بیشتر در معرض ابتلا به تومورهای مغزی هستند را بررسی می‌کنیم:

• سابقه خانوادگی و اختلالات ژنتیکی: افرادی که یکی از اعضای خانواده آن‌ها سابقه تومور مغزی یا سندرم‌های ژنتیکی خاصی مانند نوروفیبروماتوز نوع ۱ و ۲ یا سندرم لی‌فرامنی دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
• سن و نوع تومور: برخی تومورهای مغزی در کودکان (مثل مدولوبلاستوما) شایع‌ترند، در حالی که انواعی مانند گلیوبلاستوما یا مننژیوما بیشتر در بزرگسالان میانسال و سالمندان دیده می‌شوند.
• جنسیت: آمارها نشان می‌دهد که برخی تومورها مانند مننژیوما در زنان شایع‌تر بوده، در حالی‌ که گلیوبلاستوما بیشتر در مردان بروز می‌کند.
• پرتودرمانی قبلی یا قرار گرفتن در معرض تشعشع: افرادی که در گذشته تحت پرتودرمانی سر و گردن قرار گرفته‌اند یا در محیط‌هایی با تشعشعات یونیزان (مانند مناطق رادیواکتیو یا کار در صنایع مرتبط) فعالیت داشته‌اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
• تماس با مواد شیمیایی خطرناک: مواجهه طولانی‌مدت با برخی ترکیبات شیمیایی مانند حلال‌ها، آفت‌کش‌ها، دودهای سمی و مواد صنعتی می‌تواند ریسک ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهد.
• نقص ایمنی یا مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی: بیماران دارای نقص ایمنی (مانند مبتلایان به HIV) یا افرادی که پس از پیوند عضو داروهای مهارکننده ایمنی مصرف می‌کنند، بیشتر در معرض تومورهای مغزی هستند.
• سابقه برخی سرطان‌ها در بدن: بیمارانی که سابقه ابتلا به سرطان‌های مستعد گسترش به مغز (مثل سرطان ریه، سینه یا کلیه) دارند، باید به‌طور ویژه تحت پایش و بررسی‌های دقیق قرار گیرند.

در مورد علائم تومور مغزی زنان بیشتر بخوانید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تشخیص زودهنگام تومور مغزی تاثیر مستقیمی بر روند درمان و افزایش شانس بهبودی دارد. اگر فردی با علائم مشکوک مواجه شود، نباید آن‌ها را نادیده بگیرد یا به‌ تعویق بیندازد. برخی نشانه‌ها می‌توانند زنگ خطر وجود یک مشکل جدی در مغز باشند و نیاز به بررسی فوری توسط پزشک دارند. در صورتی که هر یک از علائم زیر را به‌ صورت مکرر یا با شدت غیرعادی تجربه می‌کنید، توصیه می‌شود در اولین فرصت به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید:

• حالت تهوع و استفراغ بدون علت مشخص
• اختلال در تمرکز، حافظه یا کاهش توانایی‌های شناختی
• گیجی، منگی یا افت سطح هوشیاری
• سردردهای شدید، مداوم یا مقاوم به دارو
• سرگیجه یا عدم تعادل هنگام راه رفتن
• ضعف ناگهانی یا بی‌حسی در یک سمت بدن (مثلا فقط در دست یا پا)
• کاهش حس در صورت یا اندام‌ها
• بروز تشنج در فردی که سابقه قبلی تشنج نداشته است.

تشخیص تومور مغزی

برای تشخیص دقیق تومور مغزی، پزشکان از مجموعه‌ای از روش‌های بالینی و تصویربرداری استفاده می‌کنند تا نوع، محل و اندازه تومور را شناسایی کرده و برنامه درمانی مناسبی را تعیین کنند. مهم‌ترین روش‌های تشخیص تومور مغزی عبارت‌اند از:

• بررسی علائم بیمار و سابقه پزشکی
• انجام معاینه عصبی برای ارزیابی بینایی، شنوایی، حرکت، تعادل، گفتار، حافظه و عملکرد شناختی
• MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی): دقیق‌ترین روش برای مشاهده تومورها با جزئیات بالا؛ امکان استفاده از ماده حاجب برای مشخص‌کردن مرزهای تومور
• CT اسکن (توموگرافی کامپیوتری): روش سریع‌تر و مناسب در شرایط اورژانسی؛ کاربردی برای تشخیص خونریزی یا برخی تومورها با دقت کمتر نسبت به MRI
• برداشت نمونه از بافت تومور از طریق جراحی باز یا سوزن
• تعیین نوع دقیق سلول‌های تومور و درجه بدخیمی آن
• آزمایش خون برای بررسی علائم التهاب، عفونت یا متاستاز (انتشار سلول‌های سرطانی به مغز)
• نوار مغزی (EEG): برای بررسی فعالیت الکتریکی مغز در بیماران دارای تشنج
• آنژیوگرافی مغزی: بررسی دقیق عروق مغزی در صورت درگیری تومور با رگ‌های خونی

عوارض تومور مغزی

تومور مغزی می‌تواند بسته به نوع، اندازه، محل قرارگیری و سرعت رشد، عوارض مختلف و گاه جدی ایجاد کند. این عوارض می‌توانند به‌طور مستقیم بر عملکرد مغز، سیستم عصبی و کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارند. آگاهی از این نشانه‌ها می‌تواند نقش مهمی در تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع برای درمان ایفا کند.

• افزایش فشار داخل جمجمه به دلیل رشد تومور که ممکن است منجر به سردردهای شدید، تهوع، استفراغ و کاهش سطح هوشیاری شود.
• فشار بر اعصاب مغزی بسته به محل تومور، که می‌تواند باعث تاری دید، دوبینی، افت شنوایی یا ضعف عضلانی در صورت و اندام‌ها شود.
• بروز تشنج به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز
• ضعف یا فلج در یک سمت یا چند اندام بدن
• بی‌حسی یا کاهش حس در بخشی از بدن
• اختلال در حافظه، تمرکز و قدرت تصمیم‌گیری
• تغییرات رفتاری مانند افسردگی، اضطراب، تحریک‌پذیری یا گیجی
• مشکل در گفتار یا بلع، به خصوص اگر تومور در نواحی مربوط به زبان و بلع قرار داشته باشد
• اختلال در تعادل، سرگیجه و زمین خوردن‌های مکرر

در مورد آبسه مغزی بیشتر بخوانید.

راه‌های درمان تومور مغزی

تومورهای مغزی، چه از نوع اولیه و چه متاستاتیک و چه خوش‌خیم و چه بدخیم، با ترکیبی از روش‌های جراحی، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی درمان می‌شوند. انتخاب نوع درمان بستگی به عوامل مختلفی دارد؛ از جمله نوع تومور، محل قرارگیری آن، اندازه تومور، سن و وضعیت عمومی بیمار و نیز احتمال پخش شدن سلول‌های سرطانی به سایر نقاط بدن. در بیشتر موارد، برای تومورهای بدخیم یا تومورهایی که بعد از درمان اولیه عود کرده‌اند، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی به‌ عنوان روش‌های مکمل یا جایگزین به کار می‌روند. تصمیم‌گیری درباره طرح درمان مناسب به صورت کاملا فردی و پس از بررسی دقیق توسط تیم پزشکی انجام می‌شود، زیرا هر روش درمانی مزایا و همچنین عوارض خاص خود را دارد. در ادامه، رایج‌ترین روش‌های درمانی تومور مغزی معرفی شده‌اند:

عمل جراحی تومور مغزی

جراحی یکی از اصلی‌ترین و موثرترین روش‌های درمان تومورهای مغزی است و در صورت امکان، برداشتن کامل یا حداقل بخشی از تومور برای بهبود وضعیت بیمار انجام می‌شود. هدف اصلی این جراحی، کاهش فشار داخل جمجمه، بهبود علائم و فراهم‌سازی امکان درمان‌های مکمل مانند پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی است. یکی از مهم‌ترین چالش‌های جراح مغز و اعصاب، این است که تومور را تا حد ممکن بدون آسیب رساندن به بخش‌های حیاتی مغز که مسئول عملکردهای مهمی مانند صحبت کردن، حرکت، بینایی یا حافظه هستند، خارج کند. به همین دلیل، جراحی تومور مغزی نیازمند دقت بسیار بالا و تجهیزات پیشرفته است. در بیشتر موارد، جراحی از طریق روشی به نام کرانیوتومی انجام می‌شود. در این روش، جمجمه با ایجاد برش دقیق باز می‌شود تا جراح بتواند به محل دقیق تومور دسترسی پیدا کند. بسته به نوع و محل تومور، ممکن است تنها بخشی از آن خارج شود، مخصوصا اگر خطر آسیب به بافت سالم مغز بالا باشد. همچنین، در برخی از بیماران، ممکن است جراح از لوله‌ای به نام درن خارجی بطنی (EVD) استفاده کند. این لوله موقتا در حفره‌های مغزی قرار داده می‌شود تا مایع مغزی نخاعی اضافی را پس از جراحی تخلیه کند و از افزایش فشار داخل جمجمه جلوگیری نماید.

بیوپسی استریوتاکتیک

بیوپسی استریوتاکتیک یکی از روش‌های کم‌تهاجمی برای نمونه‌برداری از بافت مغزی است که قبل از انجام جراحی باز (کرانیوتومی) انجام می‌شود، به خصوص زمانی که تشخیص دقیق نوع تومور قبل از درمان ضروری باشد. این روش به پزشکان امکان می‌دهد تا با دقت بالا، نمونه کوچکی از ناحیه مشکوک مغز را برای بررسی میکروسکوپی استخراج کنند. در بیشتر موارد، ابتدا یک قاب مخصوص به جمجمه بیمار متصل می‌شود تا بتوان با کمک تصاویر MRI یا CT اسکن، محل دقیق ضایعه را تعیین کرد. سپس در شرایط استریل، سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌شود و با استفاده از سوزن مخصوص، نمونه‌برداری انجام می‌گیرد. برخی از مراکز درمانی پیشرفته، این روش را بدون استفاده از فریم فیزیکی و با تکنولوژی ناوبری تصویربرداری (frameless stereotaxy) انجام می‌دهند که دقت بالایی دارد و برای بیمار راحت‌تر است. نمونه بدست‌آمده برای بررسی دقیق زیر میکروسکوپ فرستاده می‌شود تا نوع تومور (خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن) مشخص شود و تصمیم‌گیری دقیق‌تری در مورد ادامه درمان صورت گیرد.

شانت، بطنی پریتونئال 

در بعضی از بیماران مبتلا به تومور مغزی، زمانی که تومور باعث انسداد مسیر جریان مایع مغزی‌نخاعی (CSF) شود، استفاده از شانت بطنی‌پریتونئال ضرورت پیدا می‌کند. مایع مغزی‌نخاعی به‌طور طبیعی در بطن‌های مغزی و اطراف نخاع جریان دارد، اما اگر این جریان مختل شود، تجمع مایع منجر به بزرگ شدن بطن‌ها و افزایش فشار داخل جمجمه می‌شود؛ حالتی که به آن هیدروسفالی گفته می‌شود. هیدروسفالی در صورت درمان‌نشدن می‌تواند به آسیب مغزی و حتی مرگ منجر شود. برای پیشگیری از این وضعیت، جراح مغز و اعصاب ممکن است تصمیم به کارگذاری شانت بگیرد. این وسیله، یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر است که مایع اضافی مغز را به حفره صفاقی در شکم هدایت می‌کند تا فشار داخل مغز کاهش یابد. شانت به‌ صورت دائمی در بدن باقی می‌ماند و عملکرد آن باید به‌ صورت منظم تحت‌نظر باشد. اگر شانت دچار انسداد یا عفونت شود، علائمی مانند سردرد شدید، تهوع و استفراغ، اختلالات بینایی، بی‌حالی یا گیجی ظاهر می‌شوند و نیاز به بررسی فوری پزشکی دارد.

آندوسکوپی ونتریکولوستومی سوم (ETV)

یکی دیگر از روش‌های درمانی برای برطرف‌کردن انسداد مسیرهای جریان مایع مغزی‌نخاعی (CSF)، آندوسکوپی ونتریکولوستومی سوم (ETV) است. این روش به‌ عنوان جایگزینی برای شانت، در شرایط خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند راه‌حلی موثر برای درمان هیدروسفالی انسدادی باشد. در این روش، با استفاده از یک آندوسکوپ نازک و انعطاف‌پذیر، سوراخ کوچکی در کف بطن سوم مغز ایجاد می‌شود تا مسیر جدیدی برای جریان طبیعی مایع مغزی فراهم شود. این کار باعث می‌شود CSF از اطراف ناحیه مسدودشده عبور کند، بدون اینکه نیازی به کارگذاری شانت دائمی باشد. مزیت مهم ETV در این است که خطرات و عوارض بلندمدت شانت، مانند انسداد یا عفونت، در آن وجود ندارد. البته انتخاب این روش به شرایط دقیق بیمار، محل انسداد و وضعیت بطن‌های مغزی بستگی دارد و باید توسط متخصص مغز و اعصاب بررسی شود.

در مورد جراحی قاعده جمجمه بیشتر بخوانید.

پرتو درمانی تومور مغزی

پرتودرمانی یکی از روش‌های موثر در درمان تومورهای مغزی است که از پرتوهای پرانرژی (مانند اشعه ایکس) برای نابودی سلول‌های سرطانی و کوچک‌کردن اندازه تومور استفاده می‌کند. این روش زمانی کاربرد دارد که جراحی امکان‌پذیر نباشد یا تومور به‌طور کامل قابل برداشت نباشد. در پرتودرمانی استاندارد خارجی، پرتوها از خارج بدن به سمت تومور هدایت می‌شوند تا پوششی دقیق و یکنواخت از اشعه روی ناحیه توموری ایجاد شود، در حالی که دوز تابش به بافت‌های سالم اطراف تا حد زیادی محدود می‌گردد. به لطف تکنیک‌های پیشرفته امروزی، خطر بروز آسیب‌های طولانی‌مدت ناشی از پرتوها به‌ شدت کاهش یافته است. از جمله روش‌های نوین پرتودرمانی می‌توان به رادیوتراپی سه‌بعدی هم‌نظم (3DCRT) و رادیوتراپی تعدیل‌شده با شدت (IMRT) اشاره کرد. نوع دیگری از پرتودرمانی، رادیوتراپی با پروتون است که در آن از ذرات پروتون برای هدف‌گیری دقیق‌تر تومور استفاده می‌شود. مزیت این روش در آن است که پرتوهای پروتون پس از برخورد به تومور متوقف می‌شوند و در نتیجه آسیب کمتری به بافت‌های سالم اطراف وارد می‌شود. این ویژگی آن را به گزینه‌ای بسیار مناسب برای درمان تومورهای نزدیک به ساختارهای حساس مغز تبدیل کرده است.

رادیوسرجری استریوتاکتیک

رادیوسرجری استریوتاکتیک (Stereotactic Radiosurgery) مانند دستگاه‌های گاما نایف، نوالیس و سایبرنایف، روشی پیشرفته است که با استفاده از پرتوهای متمرکز متعدد، تابش دقیقی را به بافت هدف، یعنی تومور مغزی، اعمال می‌کند. این تکنیک به‌ گونه‌ای طراحی شده که آسیب به بافت‌های سالم اطراف تومور به حداقل برسد و در عین حال سلول‌های سرطانی به‌طور موثر تخریب شوند. تاکنون هیچ شواهد قاطعی مبنی بر برتری یک سیستم رادیوسرجری بر دیگری از نظر نتایج درمانی بالینی وجود ندارد و هر یک از این فناوری‌ها مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. 

شیمی‌درمانی تومور مغزی

شیمی‌درمانی برای برخی انواع خاص تومورهای مغزی کودکان، مانند لنفوم‌ها و برخی الیگودندروگلیوماها، به‌کار گرفته می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از شیمی‌درمانی می‌تواند میزان بقا و کیفیت زندگی بیماران مبتلا به برخی تومورهای اولیه مغزی را بهبود بخشد. به دلیل عوارض جانبی احتمالی شیمی‌درمانی، از جمله آسیب ریه (اسکار ریه)، سرکوب سیستم ایمنی، تهوع، استفراغ و سایر مشکلات، برخی پزشکان در موارد خاص از این روش درمانی صرف‌نظر می‌کنند یا آن را با احتیاط به کار می‌برند. تصمیم نهایی درباره استفاده از شیمی‌درمانی بر اساس نوع تومور، وضعیت کلی بیمار و مزایا و خطرات احتمالی انجام می‌شود.

لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LITT)

لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LITT) روشی نوین و کم‌تهاجمی برای درمان تومورهای مغزی کوچک است، مخصوصا در نواحی از مغز که دسترسی جراحی باز به آن‌ها دشوار یا پرخطر است. در این روش، یک سوند بسیار نازک و دقیق از طریق پوست به داخل تومور هدایت می‌شود. ابتدا نمونه‌برداری (بیوپسی) از بافت تومور انجام می‌شود تا نوع آن مشخص شود، سپس با استفاده از انرژی لیزر، حرارت متمرکزی به تومور وارد می‌شود که منجر به تخریب سلول‌های سرطانی به صورت کنترل‌شده می‌گردد. این درمان کم‌تهاجمی، دوره نقاهت کوتاه‌تر و عوارض کمتری نسبت به جراحی باز دارد و برای بعضی از بیماران گزینه مناسبی محسوب می‌شود.

درمان‌های تحقیقاتی تومور مغزی

امروزه درمان‌های نوین و پیشرفته‌ای در حال تحقیق و توسعه هستند، به خصوص برای تومورهای مغزی که پاسخدهی به درمان‌های مرسوم ضعیف است و پیش‌آگهی نامطلوبی دارند. هنوز مشخص نیست که این روش‌ها تا چه اندازه موثر خواهند بود، اما تحت پروتکل‌های دقیق و در چارچوب مطالعات بالینی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این درمان‌های تحقیقاتی شامل انواع مختلفی از روش‌ها هستند، از جمله:

• ایمونوتراپی، که سیستم ایمنی بدن را برای مبارزه با سلول‌های سرطانی تقویت می‌کند.
• درمان‌های هدفمند که با استفاده از داروهای خاص، سلول‌های سرطانی را نشانه می‌گیرند و تخریب می‌کنند.
• درمان ضد رگ‌زایی، که رشد رگ‌های خونی تغذیه‌کننده تومور را متوقف می‌کند.
• ژن‌درمانی، که به اصلاح یا جایگزینی ژن‌های معیوب می‌پردازد.
• درمان تمایز، که سلول‌های سرطانی را به سلول‌های طبیعی‌تر و کمتر مهاجم تبدیل می‌کند.

پیشگیری از تومور مغزی

تومور مغزی یکی از بیماری‌های پیچیده و نگران‌کننده سیستم عصبی است که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. هرچند برخی از این عوامل، مانند ژنتیک یا برخی شرایط محیطی، خارج از کنترل ما هستند، اما با اتخاذ سبک زندگی سالم و رعایت نکات پیشگیرانه می‌توان ریسک ابتلا به این بیماری را کاهش داد یا از پیشرفت آن جلوگیری کرد. پیشگیری بهتر از درمان است؛ زیرا تشخیص و درمان تومور مغزی پیچیده و زمان‌بر است و تاثیرات جسمی و روانی زیادی به همراه دارد. بنابراین، آگاهی از روش‌های پیشگیری و مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند گام مهمی در حفظ سلامت مغز و ارتقای کیفیت زندگی باشد.

• از قرارگیری غیرضروری در معرض اشعه‌های یونیزان مانند اشعه ایکس پرهیز کنید و در محیط‌های کاری با پرتو، حتما از تجهیزات حفاظتی مناسب استفاده نمایید.
• در محیط‌های صنعتی یا کشاورزی، استفاده از ماسک و لباس محافظ ضروری است. تماس با آفت‌کش‌ها، حلال‌ها و مواد سمی باید به حداقل برسد.
• تغذیه متعادل و سرشار از آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها، ورزش منظم و خواب کافی سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند.
• استرس مزمن می‌تواند به سیستم ایمنی آسیب بزند؛ بنابراین حفظ آرامش ذهن و روان اهمیت زیادی دارد.
• اگر در خانواده خود سابقه تومور مغزی یا عوامل خطر دارید، انجام معاینات دوره‌ای و مشاوره با پزشک را جدی بگیرید.
• هرچند هنوز شواهد علمی قطعی نیست، اما توصیه می‌شود استفاده طولانی‌مدت و نزدیک به سر از موبایل را کاهش دهید.

کلام پایانی

تومور مغزی یکی از چالش‌های جدی و پیچیده پزشکی است که تشخیص به‌ موقع و درمان تخصصی می‌تواند تاثیر بسزایی در حفظ کیفیت زندگی و نتایج درمان داشته باشد. دکتر ابوالحسن ارتیاعی با سال‌ها تجربه در جراحی و درمان تومورهای مغزی، همراه شما خواهند بود تا با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین روش‌های درمانی و مراقبتی، بهترین خدمات پزشکی را ارائه دهند. برای دریافت تشخیص دقیق و برنامه درمانی اختصاصی، همین امروز وقت مشاوره خود را از طریق تماس با شماره 02191300655 با دکتر ارتیاعی رزرو کنید و گامی مهم به سوی سلامتی خود بردارید.

سوالات متداول