جراحی تشنج: انواع روش‌ها، مزایا و خطرات

 تشنج، یکی از چالش‌برانگیزترین شرایط پزشکی است که می‌تواند زندگی فرد و اطرافیانش را تحت‌تأثیر قرار دهد. این وضعیت ناشی از فعالیت غیرطبیعی الکتریکی در مغز است. تشنج به‌صورت ناگهانی و بدون هشدار رخ می­دهد و باعث ایجاد علائمی مانند لرزش شدید، ازدست‌دادن هوشیاری و حتی آسیب‌های جسمی می­شود. در بسیاری از بیماران، با استفاده از داروها، تشنج کنترل می­شود. اما در برخی موارد، این روش‌ها کافی نیست. در چنین شرایطی، جراحی تشنج به‌عنوان یک گزینه درمانی مؤثر مطرح می‌شود. این جراحی که باهدف شناسایی و حذف منبع تشنج در مغز انجام می‌گیرد، می‌تواند زندگی بیماران را به طور چشمگیری بهبود بخشد. در این متن، به بررسی فرایند جراحی تشنج، انواع روش‌ها، مزایا و چالش‌های آن می‌پردازیم. برای آشنایی با این موارد تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

جراحی تشنج چیست و چگونه انجام می‌شود؟

جراحی تشنج یا جراحی صرع روشی است که برای کاهش یا متوقف کردن تشنج‌های مقاوم به دارو انجام می‌شود. این جراحی معمولا بر روی مغز یا عصب واگ صورت می‌گیرد تا ضایعه یا ناحیه آسیب‌دیده‌ای که باعث بروز تشنج می‌شود را برطرف کند. بسته به نوع جراحی، ممکن است بخشی از مغز که منبع تشنج است برداشته شود یا ارتباطات آن با سایر بخش‌های مغز قطع گردد. در جراحی باز، جراح مغز و اعصاب پس از برداشتن ناحیه موردنظر، استخوان جمجمه را به جای خود بازمی‌گرداند تا بهبودی کامل شود. این عمل معمولاً ۳ تا ۴ ساعت طول می‌کشد و علاوه بر کاهش تعداد تشنج‌ها، می‌تواند شدت حملات صرع را نیز کم کند.

در مورد راه‌های کنترل تشنج بیشتر بخوانید.

انواع روش‌های جراحی تشنج

 جراحی تشنج شامل روش‌های مختلفی است. پزشک بر اساس نوع صرع، محل شروع تشنج در مغز و وضعیت سلامت بیمار، بهترین روش جراحی تشنج را انتخاب می‌کند. در ادامه به معرفی مهم­ترین روش­های جراحی تشنج خواهیم پرداخت:

 رزکسیون کانونی (Focal Resection)

 این روش شامل برداشتن ناحیه‌ای از مغز است که به‌عنوان منبع تشنج شناسایی شده است(معمولا در لوب تمپورال). رزکسیون کانونی برای بیمارانی توصیه می‌شود که تشنج‌های کانونی (focal) دارند و محل شروع تشنج به طور واضح مشخص است.

 کورپوس کالوزوتومی (Corpus Callosotomy)

کورپوس کالوزوتومی یکی از انواع جراحی تشنج است که شامل برش یا جداسازی جسم پینه‌ای (corpus callosum) برای جلوگیری از انتشار تشنج بین دو نیمکره مغز است. جسم پینه‌ای ساختاری است که دو نیمکره مغز را به هم متصل می‌کند. این روش بیشتر برای تشنج‌های ژنرالیزه استفاده می‌شود.  در این جراحی پس از بیهوشی عمومی، جراح با برداشتن بخشی از جمجمه، به مغز دسترسی پیدا می‌کند و با برش جسم پینه‌ای، از انتشار سیگنال‌های غیرطبیعی و بروز تشنج جلوگیری می‌کند. سپس جمجمه و پوست سر ترمیم می‌شوند.

 همیسفرکتومی (Hemispherectomy) 

همیسفرکتومی روشی است که در آن یک نیمکره مغز به‌طور کامل یا جزئی برداشته یا غیرفعال می‌شود. این جراحی معمولا برای درمان تشنج‌های شدید و مقاوم به دارو در کودکانی انجام می‌شود که منبع تشنج تنها در یک نیمکره قرار دارد. هدف از این روش، متوقف کردن تشنج‌ها و بهبود کیفیت زندگی بیمار است.

 تحریک عصب واگ (Vagus Nerve Stimulation – VNS) 

در این روش، یک دستگاه کوچک در زیر پوست قفسه سینه کاشته می‌شود که عصب واگ را تحریک می‌کند. تحریک عصب واگ به کاهش تعداد و شدت تشنج‌ها کمک می‌کند، اما معمولا تشنج‌ها را به طور کامل متوقف نمی‌کند.

 تحریک عمقی مغز (Deep Brain Stimulation – DBS) 

در این روش، الکترودهایی در عمق مغز کاشته می‌شوند و سیگنال‌های الکتریکی را برای تنظیم فعالیت مغز ارسال می‌کنند. جراحی تحریک عمقی مغز (DBS) به کاهش تشنج‌ها کمک می‌کند. اما در این روش نیز معمولا تشنج به طور کامل متوقف نمی‌شود.

 ترمیمی لیزری بینابینی (Laser Interstitial Thermal Therapy – LITT)

یک روش کم‌تهاجمی است که با استفاده از لیزر، ناحیه کوچکی از بافت مغزی که باعث تشنج می‌شود را به‌طور دقیق تخریب می‌کند. این روش با هدایت ام‌آرآی (MRI) انجام می‌شود و با حداقل برش جراحی، زمان بهبودی کوتاه‌تری نسبت به جراحی‌های باز دارد. 

 جراحی تشنج برای چه افرادی مناسب است؟

 باید توجه داشت که جراحی تشنج نیز مانند بسیاری از جراحی­‌های دیگر برای تمامی افراد، مناسب نیست. برای انجام این جراحی، بیمار باید شرایط خاصی داشته باشد که هم از جراحی تشنج سود ببرد و هم بتواند این جراحی را تحمل کند. معمولا جراحی تشنج برای افراد زیر توصیه می‌شود:  

• صرع مقاوم به دارو: افرادی که باوجود مصرف حداقل دو داروی ضدتشنج مناسب، باز هم تشنج‌های مکرر دارند.
• محل شروع تشنج مشخص: افرادی که محل شروع تشنج در مغز آن‌ها به طور واضح شناسایی شده است.
• تشنج‌های مختل‌کننده: افرادی که تشنج‌های مکرر، کیفیت زندگی آن‌ها را به طور قابل‌توجهی تحت‌تأثیر قرار داده است.
• سلامت عمومی مناسب: افرادی که از نظر سلامت عمومی بدن در وضعیت مناسبی قرار دارند و قادر به تحمل جراحی هستند.
• انتظارات واقع‌بینانه: افرادی که درک درستی از خطرات و مزایای جراحی و همچنین انتظارات واقع‌بینانه‌ای از نتایج جراحی دارند.
• عدم وجود شرایط منع‌کننده: افرادی که هیچ‌گونه شرایط پزشکی منع‌ جراحی، مثل بیماری قلبی ندارند.

اقدامات ضروری قبل از جراحی تشنج

 قبل از انجام جراحی تشنج، پزشک باید یک سری اقدامات برای ارزیابی دقیق وضعیت بیمار و تعیین مناسب‌ترین روش جراحی انجام دهد. همچنین انجام یک سری مراقبت‌ها جهت آمادگی بیمار برای شروع جراحی ضروری است. در ادامه درباره این اقدامات صحبت خواهیم کرد:

• معاینه عصبی کامل: یک معاینه عصبی کامل برای ارزیابی عملکرد مغز و دستگاه عصبی بیمار انجام می‌شود. این معاینه شامل ارزیابی قدرت عضلانی، حس، هماهنگی، رفلکس‌ها، و عملکرد شناختی است.
• نوار مغزی (Electroencephalography – EEG): EEG (نوارمغز) یک تست غیرتهاجمی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند و به شناسایی محل شروع تشنج و نوع تشنج کمک می­کند.
• تصویربرداری مغزی: تصویربرداری مغزی شامل MRI (تصویربرداری رزونانس مغناطیسی) و PET (توموگرافی انتشار پوزیترون) است. MRI ناهنجاری‌های ساختاری مغز که باعث تشنج می‌شوند، را شناسایی می‌کند. PET به شناسایی مناطق مغزی که در طول تشنج فعال هستند، کمک می‌کند.
• تست‌های شناختی: تست‌های شناختی برای ارزیابی عملکرد شناختی بیمار، از جمله حافظه، توجه، زبان، و عملکردهای اجرایی انجام می‌شود. این تست‌ها به شناسایی مناطقی از مغز که ممکن است پس از جراحی تحت‌تأثیر قرار گیرند، کمک می‌کند.
•  مشاوره با متخصصین: بیمار باید با یک تیم متخصص شامل متخصص مغز و اعصاب، جراح مغز و اعصاب، روان‌شناس، و متخصص توان‌بخشی مشورت کند. این تیم در درک خطرات و مزایای جراحی به بیمار کمک می‌کنند. همچنین این تیم متخصص، یک برنامه درمانی مناسب را برای دریافت بهترین نتیجه و کمترین عوارض، طراحی می‌کنند.
• قطع داروها تحت نظر پزشک: در برخی موارد، ممکن است لازم باشد بیمار قبل از جراحی مصرف داروهای ضدتشنج خود را قطع کند. این اقدام به پزشکان کمک می‌کند تا فعالیت تشنجی مغز را به طور دقیق‌تر ارزیابی کنند.

مراقبت‌های بعد از جراحی تشنج

 مانند جراحی­‌های دیگر، مراقبت‌های بعد از جراحی تشنج و صرع نیز برای بهبودی سریع و کاهش خطرات و عوارض پس از آن بسیار مهم است. بخش گسترده‌ای از روند بهبودی پس از عمل، مربوط به اقدامات و مراقبت‌های بعد از جراحی است. در ادامه به معرفی اقدامات ضروری پس از جراحی تشنج می­پردازیم:

•  مانیتورینگ بیمار پس از جراحی: بیمار باید پس از جراحی در بیمارستان تحت‌نظر باشد تا وضعیت عمومی، علائم عصبی، و فعالیت مغزی و تشنجی او بادقت مانیتور شود.
• داروهای ضدتشنج: بیمار باید داروهای ضدتشنج خود را طبق دستور پزشک مصرف کند. در برخی موارد، ممکن است نیاز به تنظیم دوز داروها باشد که توس پزشک انجام می‌شود.
• مدیریت درد: درد پس از جراحی طبیعی اما بسیار آزاردهنده است؛ بنابراین باید درد بیمار با داروهای مسکن مناسب کنترل شود.
• فیزیوتراپی و توان‌بخشی: در برخی موارد، ممکن است بیمار به فیزیوتراپی و توان‌بخشی برای بهبود عملکرد حرکتی، شناختی، و گفتاری خود نیاز داشته باشد.
• مراقبت از زخم: بیمار باید از زخم جراحی خود مراقبت کند و در صورت بروز علائم عفونت، به پزشک گزارش دهد.
•  محدودیت فعالیت: بیمار باید تا زمانی که پزشک اجازه دهد، از فعالیت‌های سنگین و ورزش‌های تماسی خودداری کند.
• پیگیری پزشکی: بیمار باید به طور منظم با پزشک خود ملاقات کند تا وضعیت او بررسی و در صورت نیاز، درمان‌های لازم انجام شود.
• تغذیه: بیمار باید یک رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشد تا سریع‌تر بهبود یابد. تعادل تمام گروه­‌های مواد غذایی برای سلامتی و ترمیم بافت­‌های آسیب­‌دیده ضروری است.

مزایای جراحی تشنج

در صورتی که جراحی تشنج به درستی و با انتخاب مناسب­‌ترین روش جراحی برای بیمار صورت گیرد، می­‌تواند مزایای بسیاری برای بیماران به همراه داشته باشد. در ادامه به معرفی مزایای این روش درمانی خواهیم پرداخت:

•  کاهش یا توقف تشنج‌ها: جراحی تشنج به کاهش تعداد و شدت تشنج‌ها کمک می‌کند و در برخی موارد، تشنج به طور کامل درمان می‌شود.
• بهبود کیفیت زندگی: کاهش یا توقف تشنج‌ها به بهبود کیفیت زندگی بیمار، افزایش استقلال، و بهبود عملکرد شناختی و عاطفی بیمار کمک می‌کند.
• کاهش مصرف داروها: در برخی موارد، جراحی تشنج به کاهش دوز داروهای ضدتشنج یا حتی قطع کامل آن‌ها منجر می‌شود.
• بهبود عملکرد شناختی: در برخی بیماران، جراحی تشنج به بهبود عملکرد شناختی بیمار کمک کند، به‌ویژه اگر تشنج‌ها باعث اختلال در عملکرد شناختی شده باشند.
•  کاهش خطر آسیب‌های ناشی از تشنج: کاهش یا توقف تشنج‌ها باعث کاهش خطر آسیب‌های ناشی از تشنج، مانند سقوط، سوختگی، و غرق‌شدن می‌شود.

عوارض جراحی تشنج

هر نوع درمان جراحی برای صرع خطراتی را به همراه دارد. معمولا بروز عوارض جدی پس از این جراحی بسیار نادر است. سندرم قطع ارتباط، شایع‌ترین مشکل بعد از جراحی است. این سندرم باعث می‌شود هنگامی که چشم‌ها بسته هستند، نیمکره‌های مغز با هم هماهنگی نداشته باشند. بنابراین زمانی که چشم‌ها را می‌بندید، انجام کارهای ساده هم برای شما دشوار می‌شود. سایر عوارض جانبی این جراحی عبارتند از: 

• عفونت: عفونت زخم جراحی یا مغز (مننژیت)
• خونریزی: خونریزی در مغز
• آسیب عصبی: آسیب به بافت مغزی که می‌تواند منجر به ضعف، فلج، اختلال حسی، اختلال گفتاری، یا اختلال شناختی شود.
• تشنج‌های جدید: در برخی موارد، جراحی تشنج باعث ایجاد تشنج‌های جدید می‌شود.
• ادم مغزی: تورم مغز
• مشکلات حافظه: مشکل در یادگیری و یادآوری اطلاعات
• مشکلات خلقی: افسردگی، اضطراب، یا تغییرات شخصیتی
• عوارض جانبی داروها: داروهای مورد استفاده در حین و بعد از عمل می‌توانند عوارض جانبی مانند حالت تهوع، سرگیجه و واکنش‌های آلرژیک ایجاد کنند.

 احتمال موفقیت و درمان با جراحی تشنج چقدر است؟

 احتمال موفقیت جراحی تشنج به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله نوع صرع، منبع تشنج در مغز، وضعیت سلامت بیمار و نوع جراحی انجام شده. به‌طورکلی، احتمال موفقیت جراحی تشنج در بیمارانی که تشنج‌های کانونی دارند و محل شروع تشنج آن‌ها به طور واضح مشخص است، بیشتر است. بر اساس مطالعات، تشنج حدود ۵۰ تا ۸۰ درصد از بیمارانی که تحت جراحی رزکسیون کانونی قرار می‌گیرند، پس از جراحی به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد یا حتی به طور کامل متوقف می‌شود. در جراحی کورپوس کالوزوتومی، حدود ۵۰ تا ۷۰ درصد از بیماران کاهش قابل‌توجهی در تشنج‌های drop attacks (که باعث افتادن ناگهانی فرد می‌شود) تجربه می‌کنند.

کلام پایانی

جراحی تشنج، امیدی تازه برای بیمارانی است که سال‌ها با چالش‌های ناشی از تشنج دست و پنجه نرم کرده‌اند. این جراحی نه تنها می‌تواند تعداد تشنج‌ها را کاهش دهد، بلکه در بسیاری از موارد، به طور کامل آن‌ها را از بین می‌برد و کیفیت زندگی بیماران را به طور قابل توجهی بهبود می‌بخشد. با این حال، تصمیم به انجام این جراحی نیازمند بررسی دقیق و مشورت با تیم پزشکی متخصص است. هر بیمار شرایط منحصر به فردی دارد و باید تمامی جوانب، از جمله ریسک‌ها و مزایای جراحی، به دقت ارزیابی شود. دکتر ابوالحسن ارتیاعی، جراح و متخصص مغز و اعصاب یکی از بهترین جراحان مغز و اعصاب هستند که می­توانند در درمان تشنج به بیماران خود کمک کنند. ایشان با برخورداری از تحصیلات آکادمیک معتبر و سال‌ها تجربه در درمان بیماری تشنج و صرع، می­توانند سلامتی و شادی را به بیماران خود هدیه دهند.

سوالات متداول