رزرو نوبت
کنترل تشنج یکی از مهم‌ترین موضوعات در زمینه سلامت عصبی است که به ویژه برای افرادی که از صرع یا دیگر اختلالات تشنجی رنج می‌برند، اهمیت ویژه‌ای دارد. تشنج می‌تواند تاثیرات جدی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد، اما با شناخت روش‌های مختلف کنترل و مدیریت آن، می‌توان تا حد زیادی از بروز حملات جلوگیری کرده و زندگی باکیفیت‌تری را تجربه کرد. در این مقاله، به بررسی راهکارهای متنوع و موثری می‌پردازیم که می‌توانند به کنترل تشنج کمک کنند، از تغییرات سبک زندگی گرفته تا استفاده از داروها و تکنیک‌های درمانی پیشرفته. با مطالعه این مقاله، شما می‌توانید اطلاعات مفیدی کسب کنید که به شما یا عزیزانتان در مدیریت بهتر تشنج کمک کند.
تشنج چیست؟
تشنج یک حالت غیرطبیعی و ناگهانی در فعالیت‌های الکتریکی مغز است که منجر به تغییرات موقت در حرکت، رفتار، احساسات یا سطح هوشیاری فرد می‌شود. این وضعیت به دلیل فعالیت نامنظم نورون‌ها در مغز رخ می‌دهد و می‌تواند به صورت حرکات غیرارادی بدن مانند لرزش، انقباض عضلانی یا حتی از دست دادن هوشیاری بروز کند. تشنج می‌تواند تنها چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و می‌توانند ناشی از شرایط مختلفی از جمله صرع، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها یا اختلالات متابولیک باشند.
همچنین درمورد تشنج ناشی از تب، بخوانید!
اقدامات اولیه ضروری برای کنترل تشنج
کنترل تشنج نیازمند یک سری اقدامات اولیه و مهم است که باید به دقت و به ترتیب انجام شود. اجرای دقیق و کامل این اقدامات اولیه، گام مهمی در کنترل و مدیریت تشنج است و به بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کند. این اقدامات به شرح زیر هستند:
- انجام آزمایشات لازم و بررسی‌ها: برای تشخیص دقیق و کنترل تشنج، انجام آزمایشات بیوشیمی خون ضروری است. این آزمایشات شامل بررسی تعادل الکترولیت‌ها و فاکتورهایی مانند شمارش کامل خون، قند خون، اوره، کراتینین، سدیم، پتاسیم و منیزیم است.
- بررسی سلامت سیستم تنفسی: برای اطمینان از عملکرد مناسب سیستم تنفسی فرد، باید وضعیت تنفس بررسی شود و در صورت نیاز، با تجویز پزشک از ماسک اکسیژن استفاده شود.
- اطمینان از سلامت گردش خون: آگاهی از سلامت گردش خون در بدن اهمیت ویژه‌ای دارد. بررسی‌های لازم باید انجام شود تا از جریان خون کافی و مناسب در بدن اطمینان حاصل گردد.
- اندازه‌گیری فشارخون و قند خون: بررسی و کنترل منظم فشار خون و قند خون برای ارزیابی سلامت کلی بدن ضروری است. این اقدامات کمک می‌کند تا عوامل مؤثر در تشنج شناسایی و مدیریت شوند.
- معاینه سلامت قلب: برای اطمینان از سلامت قلب، انجام آزمایش‌هایی مانند اکوکاردیوگرافی و گرفتن نوار قلب (ECG) ضروری است.
روش‌های درمان و کنترل تشنج
کنترل تشنج نیازمند استفاده از روش‌های مختلفی است که هر کدام در موارد خاصی موثر هستند. در ادامه به بررسی روش‌های درمان و کنترل تشنج خواهیم پرداخت.
درمان با نوروفیدبک
در این روش پیشرفته، از مغز فرد دارای تشنج تصویر مغزی گرفته می‌شود که توسط دستگاه نوروفیدبک انجام می‌گیرد. این تصویر، نقاط آسیب‌دیده مغز را نشان می‌دهد. این روش، عوارض منفی داروها را ندارد و اثربخشی بالای آن ثابت شده است.
درمان با بیوفیدبک
این روش با استفاده از سنسورهای الکتریکی انجام می‌شود که روی پوست فرد مبتلا قرار می‌گیرند و میزان فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک بیمار را بررسی می‌کنند. در این روش بیمار از وضعیت بدن و اعصاب خود آگاه می‌شود. از بیوفیدبک برای آگاهی بیمار از شرایط خود و علائم هشداردهنده تشنج و آموزش او استفاده می‌شود.
تشخیص و رفع کانون تشنج
درمان و کنترل تشنج با استفاده از تشخیص و رفع کانون تشنج، به معنای شناسایی و حذف نواحی خاصی از مغز است که به‌طور مستقیم مسئول بروز تشنج‌ها هستند. این روش معمولاً از طریق تصویربرداری پیشرفته و ارزیابی‌های تخصصی انجام می‌شود تا نقاط آسیب‌دیده یا فعال بیش از حد در مغز مشخص شوند. پس از شناسایی این کانون‌ها، با استفاده از جراحی یا روش‌های درمانی دیگر اصلاح می‌شوند. این رویکرد می‌تواند به طور قابل توجهی در کاهش دفعات و شدت تشنج‌ها مؤثر واقع شود و به بیماران کمک کند تا کنترل بهتری بر روی وضعیت خود داشته باشند.
جراحی تسکین دهنده
شناسایی و قطع ارتباط در مسیرهایی که در روند تشنج نقش دارند، می‌تواند موثر باشد. به این نوع درمان جراحی تسکین دهنده می‌گویند. مثلاً قطع ارتباط جسم پینه‌ای که دو جریان‌های الکتریکی دو نیمکره راست و چپ از آن رد و بدل می‌شوند، می‌تواند جلوی حملات سقوط تشنجی را بگیرد.
درمان با رژیم غذایی کتوژنیک
کنترل تشنج با استفاده از رژیم غذایی کتوژنیک شامل پیروی از یک رژیم غذایی با درصد بالای چربی و مقدار کم‌کربوهیدرات است که هدف آن تغییر متابولیسم بدن به سمت استفاده از کتون‌ها به جای گلوکز به عنوان منبع انرژی اصلی است. این تغییر در سوخت و ساز می‌تواند به کاهش فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز کمک کند و باعث کاهش دفعات و شدت تشنج‌ها شود. رژیم کتوژنیک به ویژه برای بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان دارویی مفید است و با نظارت دقیق پزشک می‌تواند به عنوان یک درمان مکمل موثر عمل کند.
برانگیختگی و تحریک عصب واگ
کنترل تشنج با استفاده از تحریک عصب واگ به معنای کاشت یک دستگاه کوچک در قفسه سینه است که پالس‌های ملایمی را به عصب واگ ارسال می‌کند. این عصب یکی از عصب‌های مهم بدن است و تحریک آن می‌تواند فعالیت‌های غیرطبیعی مغز را کاهش دهد. این روش به ویژه برای کسانی که داروهای ضد تشنج برایشان کافی نیست، مؤثر است و می‌تواند دفعات و شدت تشنج‌ها را کاهش دهد. همچنین، با این روش می‌توان کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید.
درمان تشنج با داروهای گیاهی
مواد و داروهای گیاهی می‌توانند جنبه پیشگیرانه یا تکمیل کننده درمان اصلی را داشته باشند و به تنهایی کافی نیستند. دم‌نوش بابونه، سنبل‌الطیب، گیاه گاوا، عصاره گل ساعتی و… تاثیر مثبتی بر آرام‌سازی اعصاب و ذهن دارند و می‌توانند فاصله بین تشنج‌ها را کمتر کنند.
نکته: با توجه به اینکه داروهای گیاهی نیز اثر دارویی دارند، از مصرف خودسرانه آنها در کنترل تشنج خودداری شود. مثلاً، مصرف جنسینگ و جینکو می‌تواند تشنج را بدتر کند.
داروهای ضروری برای کنترل تشنج
داروهای ضد تشنج که به آنها (Anti-seizure) و (Anti-convulsants) نیز گفته می‌شود و داروهای (AEDs) که ضد صرع هستند، در درمان تشنج استفاده می‌شوند و باعث کاهش فعالیت‌های الکتریکی در مغز می‌گردند. این داروها بر انتقال پیام‌های نورونی توسط مواد شیمیایی مغز اثر می‌گذارند و در کنترل تشنج نقش دارند. برخی از این داروها دارای طیف گسترده‌ای هستند و برخی دیگر محدودتر عمل می‌کنند.
داروهای با طیف محدود
داروهای با طیف محدود برای نوع خاصی از تشنج که به آن “تشنج غایب” گفته می‌شود، تجویز می‌شوند. این نوع تشنج معمولاً در کودکان صرعی دیده می‌شود و باعث می‌شود که فرد برای مدت کوتاهی هوشیاری خود را از دست بدهد، مانند یک خواب کوتاه. تشنج غایب به سرعت رخ می‌دهد و امکان دارد توسط اطرافیان به طور موقت به عنوان یک حالت خواب‌آلودگی یا عدم توجه اشتباه گرفته شود. این داروها به طور خاص برای کنترل این نوع تشنج‌ها طراحی شده‌اند و می‌توانند به طور موثری حملات را کاهش دهند.
داروهای با طیف گسترده
داروهای با طیف گسترده برای انواع مختلف تشنج و افرادی که بیش از یک نوع تشنج را تجربه می‌کنند، تجویز می‌شوند. این داروها قابلیت کنترل تشنج‌های مختلف مانند تشنج‌های مختصر، صرع میوکلونیک، تشنج کانونی و پایدار و تشنج تونیک – کلونیک را دارند. با این داروها، پزشکان می‌توانند برنامه درمانی جامع‌تری برای بیماران ارائه دهند که می‌تواند طیف وسیعی از تشنج‌ها را تحت پوشش قرار دهد. این داروها معمولاً به عنوان درمان اصلی برای صرع‌های پیچیده و چندگانه استفاده می‌شوند.
فنوباربیتال
فنوباربیتال یکی از قدیمی‌ترین و پرمصرف‌ترین داروها برای کنترل تشنج است. این دارو با آرام کردن فعالیت‌های عصبی در مغز عمل می‌کند و به جلوگیری از بروز تشنج کمک می‌کند. فنوباربیتال به ویژه برای کنترل تشنج‌های تونیک – کلونیک و سایر انواع تشنج‌های عمومی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگرچه این دارو مؤثر است، اما می‌تواند عوارض جانبی مانند خواب‌آلودگی و خستگی ایجاد کند، بنابراین پزشکان معمولاً آن را با دقت تجویز می‌کنند.
سدیم والپرات
سدیم والپرات یکی از داروهای اصلی برای کنترل صرع و تشنج است. این دارو با افزایش غلظت گابا (GABA) در مغز، فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی را کاهش می‌دهد و به کنترل تشنج کمک می‌کند. سدیم والپرات به خصوص در کنترل تشنج‌های تونیک – کلونیک، تشنج‌های میوکلونیک و تشنج‌های غایب مؤثر است. این دارو همچنین در مدیریت برخی اختلالات روانی مانند اختلال دوقطبی کاربرد دارد که نشان‌دهنده گستردگی کاربرد آن در درمان بیماری‌های عصبی است.
کاربامازپین
کاربامازپین، با نام تجاری (Tegretol)، به عنوان یکی از داروهای اصلی برای درمان صرع و کنترل تشنج شناخته می‌شود. این دارو با کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها و جلوگیری از انتشار پیام‌های عصبی غیرطبیعی عمل می‌کند. کاربامازپین نه تنها برای درمان تشنج‌های کانونی و تشنج‌های تونیک – کلونیک مؤثر است، بلکه در مدیریت اختلالات دوقطبی و نورالژی سه‌قلو نیز استفاده می‌شود. این دارو به دلیل اثرات گسترده‌اش بر روی سیستم عصبی، یکی از انتخاب‌های رایج در درمان تشنج و صرع است.
لوتیراستام
لوتیراستام یک داروی ضد تشنج است که به دو صورت وریدی و خوراکی موجود است و برای کنترل تشنج استفاده می‌شود. این دارو با تعدیل فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز عمل می‌کند و برای کنترل تشنج‌های کانونی و عمومی مؤثر است. لوتیراستام به خوبی تحمل می‌شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به برخی دیگر از داروهای ضد تشنج دارد، بنابراین اغلب به عنوان یکی از گزینه‌های اولیه در درمان تشنج تجویز می‌شود.
تیاگابین
تیاگابین یکی دیگر از داروهای ضد تشنج است که به تنظیم فعالیت‌های عصبی در مغز کمک می‌کند. این دارو با افزایش غلظت گابا (GABA) در مغز، به کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها و کنترل تشنج‌ها کمک می‌کند. تیاگابین برای درمان تشنج‌های کانونی و تشنج‌های مختصر مؤثر است. به دلیل مکانیزم خاص عملکرد، این دارو می‌تواند به عنوان یک گزینه اضافی در کنار سایر داروهای ضد تشنج استفاده شود تا کنترل بهتری بر روی تشنج‌های بیمار حاصل شود.
گاباپنتین
گاباپنتین، با نام‌های تجاری (Neurontin)، (Horizant) و (Gralis)، یکی از داروهای مؤثر در کنترل تشنج و کاهش تحریک‌پذیری نورون‌های عصبی است. این دارو به ویژه در کنترل تشنج‌های کانونی و نوروپاتی محیطی مؤثر است. گاباپنتین با کاهش ترشح گلوتامات و افزایش گابا، به تعادل فعالیت‌های عصبی کمک می‌کند. این دارو علاوه بر کنترل تشنج، در درمان دردهای عصبی نیز استفاده می‌شود که نشان‌دهنده گستردگی کاربرد آن در پزشکی است.
پرگابالین
پرگابالین یکی از داروهای ضد تشنج و کاهش‌دهنده درد عصبی است که به تنظیم فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز کمک می‌کند. این دارو به عنوان یک درمان کمکی در کنترل تشنج‌های کانونی و نوروپاتی محیطی مؤثر است. پرگابالین با کاهش ترشح نورون‌ها و افزایش گابا، فعالیت‌های عصبی غیرطبیعی را کاهش می‌دهد. این دارو نیز مانند گاباپنتین در درمان دردهای عصبی و اضطراب نیز کاربرد دارد.
استازولامید
استازولامید، با نام تجاری (Diamox)، علاوه بر کنترل تشنج، به عنوان یک دیورتیک (ادرار آور) نیز استفاده می‌شود. این دارو با کاهش فشار داخل جمجمه و کاهش تولید مایع مغزی – نخاعی به کنترل تشنج‌های خاص کمک می‌کند. استازولامید به ویژه در مواردی که تشنج‌ها به دلیل افزایش فشار داخل جمجمه رخ می‌دهند، مؤثر است. همچنین، این دارو در درمان ورم‌های ناشی از بیماری‌های قلبی و ارتفاع زدگی نیز کاربرد دارد.
لاموتریژین
لاموتریژین یکی از داروهای ضد تشنج است که به طور گسترده‌ای برای کنترل تشنج‌های کانونی و عمومی استفاده می‌شود. این دارو با تثبیت غشای نورون‌ها و کاهش ترشح گلوتامات، به کنترل فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز کمک می‌کند. لاموتریژین علاوه بر کنترل تشنج، در درمان اختلال دوقطبی نیز مؤثر است، زیرا به تنظیم نوسانات خلقی کمک می‌کند. این دارو به خوبی تحمل می‌شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به برخی دیگر از داروهای ضد تشنج دارد.
توپیرامات
توپیرامات، با نام‌های تجاری (Topamax) و (Topiragen)، یکی از داروهای ضد تشنج است که علاوه بر کنترل تشنج، در درمان سردردهای میگرنی نیز مؤثر است. این دارو با کاهش فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز و تثبیت غشای نورون‌ها عمل می‌کند. توپیرامات برای کنترل تشنج‌های تونیک – کلونیک، تشنج‌های کانونی و صرع میوکلونیک تجویز می‌شود. به دلیل اثرات معده‌ای، این دارو باید همراه با غذا مصرف شود.
ویگاباترین
ویگاباترین یکی از داروهای ضد تشنج است که به صورت پودر و قرص خوراکی موجود است و فعالیت‌های غیرطبیعی الکتریکی در مغز را کاهش می‌دهد. این دارو با افزایش غلظت گابا (GABA) در مغز عمل می‌کند و برای کنترل تشنج‌های مقاوم به درمان، به ویژه در کودکان مبتلا به اسپاسم‌های نوزادی، مؤثر است. ویگاباترین به دلیل عوارض جانبی احتمالی بر بینایی، با دقت و تحت نظارت پزشک تجویز می‌شود.
لاکوزامید
لاکوزامید یک داروی ضد تشنج است که به تنهایی و همچنین همراه با دیگر داروهای ضد تشنج تجویز می‌شود. این دارو با تثبیت غشای نورون‌ها و کاهش تحریک‌پذیری آنها، به کنترل تشنج‌های کانونی کمک می‌کند. لاکوزامید به خوبی تحمل می‌شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به برخی دیگر از داروهای ضد تشنج دارد که آن را به یک گزینه موثر و ایمن برای بسیاری از بیماران تبدیل می‌کند.
زونیساماید
زونیساماید یکی از داروهای ضد تشنج است که با کاهش جریان‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز عمل می‌کند. این دارو برای کنترل تشنج‌های کانونی و تشنج‌های تونیک – کلونیک مؤثر است. زونیساماید به عنوان یک درمان کمکی در بیماران مبتلا به صرع مقاوم به درمان استفاده می‌شود و به دلیل اثرات جانبی نسبتاً کم، به عنوان یکی از گزینه‌های مناسب در مدیریت طولانی‌مدت تشنج مورد توجه قرار می‌گیرد.
اتوسوکسیماید
اتوسوکسیماید یکی از داروهای اصلی برای کنترل تشنج‌های غایب است که بیشتر در کودکان و نوجوانان رخ می‌دهد. این دارو با کاهش فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی در مغز، به پیشگیری از بروز تشنج‌های غایب کمک می‌کند. اتوسوکسیماید به خوبی تحمل می‌شود و عوارض جانبی کمتری نسبت به بسیاری از داروهای دیگر دارد که آن را به یک انتخاب رایج برای مدیریت تشنج‌های غایب در جمعیت‌های جوان تبدیل کرده است.
نکته: از مصرف داروها به صورت خودسرانه به شدت پرهیز کنید، زیرا به دلیل تداخل دارویی، مصرف اشتباه یا عوارض ناخواسته، مشکل بیمار تشدید یافته و درمان آن دشوارتر می‌گردد.
نکات کلیدی و مراقبتی در کنترل و درمان تشنج
برای کنترل و کاهش تشنج، می‌توانید به چند نکته توجه کنید. اولین قدم این است که از اضطراب و استرس دوری کنید و رژیم غذایی مناسب داشته باشید، همچنین ویتامین‌هایی مانند B و E مصرف کنید. خواب کافی و استراحت منظم هم اهمیت زیادی دارد. باید از عواملی که تشنج را تحریک می‌کنند، مانند صداهای بلند و نورهای ناگهانی، دوری کنید. همچنین، انجام آزمایشات برای بررسی هورمون‌ها و فاکتورهای مرتبط با تشنج ضروری است. درمان مشکلات روحی، مثل بیماری پانیک و نظارت بر علائم پیش از تشنج نیز کمک‌کننده است. در نهایت، باید از مصرف الکل و مواد مخدر پرهیز کنید.
کلام پایانی
کنترل تشنج نیازمند روش‌های درمانی جامع است که شامل اقدامات مختلفی از جمله مصرف داروهای مناسب، تغییرات در سبک زندگی و توجه به عوامل محرک است. با همکاری نزدیک با پزشک و پیگیری دقیق توصیه‌ها، می‌توان به بهبود قابل توجهی در مدیریت این وضعیت دست یافت. همچنین، آگاهی از علائم پیش‌درآمد و اجرای روش‌های درمانی و پیشگیرانه می‌تواند به کاهش دفعات و شدت تشنج‌ها کمک کند. توجه به سلامت روحی و جسمی و حفظ سبک زندگی سالم نقش بسزایی در کنترل مؤثر تشنج‌ها دارد. با توجه و رعایت این نکات، می‌توانید کیفیت زندگی خود را بهبود بخشید و با اطمینان بیشتری با چالش‌های ناشی از تشنج روبه‌رو شوید.
دیدگاهتان را بنویسید