دیسک کمر: شناخت، پیشگیری و درمان! 

دیسک‌هایی بین هر مهره ستون فقرات قرار دارند تا ستون فقرات را انعطاف‌پذیر نگه دارند و شوک یا ضربه‌های ناشی از فعالیت‌های روزانه را جذب کنند. دیسک کمر زمانی اتفاق می‌افتد که پوشش خارجی دیسک (حلقه‌ای) پاره می‌شود و ژل پرکننده داخلی (نوکلئوس پالپوزوس) از پوشش بیرون زده می‌شود (فتق) و باعث می‌شود ژل روی ریشه عصب فشار بیاورد.

در این موقعیت اورژانسی، درمان فوری در یک کلینیک تخصصی ضروری است. در این مقاله به بررسی علائم، تشخیص انواع و درمان دیسک کمر می‌پردازیم، تا آخر مقاله همراه ما باشید. 

دیسک کمر چیست؟ 

دیسک کمر یا همان فتق دیسک، یک علت بسیار شایع کمردرد و پا درد یک طرفه (رادیکولوپاتی) است. در فتق دیسک، اگر غضروف فیبرو جامد بیرونی پاره شود، هسته نرم دیسک داخلی به کانال نخاعی وارد می‌شود. سپس بیماران اغلب کمردرد بسیار شدید را تجربه می‌کنند. اگر قطعه لغزیده شده دیسک بین مهره‌ای به ریشه عصبی فشار بیاورد، سیاتیک کمری رخ می‌دهد که اغلب با اختلالات حسی همراه است، اما گاهی اوقات با فلج در پا یا باسن نیز همراه است. تشخیص بالینی انجام می‌شود و با مطالعات MRI ستون فقرات کمری تایید می‌شود. 

در مورد فتق دیسک‌های بسیار حاد، رشته‌های عصبی مثانه یا راست‌روده نیز می‌توانند تحت تأثیر قرار گیرند. در این موارد که خوشبختانه بسیار نادر هستند، احتمال ازدست‌دادن حاد کنترل بر مثانه و روده وجود دارد. این عارضه همچنین به عنوان فتق دیسک، پارگی دیسک و نیز دیسک کمر شناخته می‌شود. این بیماری بیشتر در سنین ۴۰ الی ۵۰ سالگی رخ می‌دهد و قابل درمان است، اما در کمتر از ۱۰ درصد از مواقع احتمال بروز فتق دیسک دائمی وجود دارد. این بیماری در مردان نسبت به زنان شایع‌تر است و نسبت ابتلای مردان به این عارضه تقریبا سه برابر بانوان است. 

دلایل فتق دیسک

دیسک کمر یا Herniated Disc می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. در زیر دلایل رایج بروز دیسک کمر را آورده‌ام: 

• فشار مکرر: فشارهای مکرر و طولانی مدت بر روی دیسک‌های کمری می‌تواند باعث آسیب و ضعف آن‌ها شود. فعالیت‌هایی مانند حمل‌ونقل سنگین، برخی ورزش‌ها، خم‌شدن و جابه‌جایی بدن به شکل نادرست می‌توانند فشارهای زیادی بر روی دیسک‌ها ایجاد کنند. 
• کهولت سن: با پیشرفت سن، دیسک‌های کمری طبیعیاً ضعیف‌تر و خشک‌تر می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث افزایش خطر بروز دیسک کمر شود. 
• آسیب فیزیکی: ضربه، صدمه، یا آسیب مستقیم به ناحیه کمری می‌تواند باعث شکستگی یا پارگی دیسک شود و باعث بروز دیسک کمر شود. 
• عوامل ژنتیکی: برخی افراد به طور ژنتیکی به دیسک کمر حساسیت بیشتری دارند. نقص‌های ژنتیکی می‌توانند سبب ضعف ساختار دیسک شده و خطر بروز دیسک کمر را افزایش دهند. 
• سبک زندگی نامناسب: فعالیت بدنی ناکافی، نشستن طولانی در یک موقعیت نامناسب، چاقی و عدم تعادل عضلانی می‌توانند به ضعف عضلات حول دیسک‌های کمری و افزایش خطر بروز دیسک کمر منجر شوند. 

همچنین در مورد دیسک کمر در بارداری بیش‌تر بخوانید!

درمان بیماری دیسک کمر

معمولا تمرکز درمان، بر روی درمان فیزیکی غیر تهاجمی است. با استفاده از تکنیک‌های مختلف، عضلات شکم و پشت که کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند، به طور خاص تمرین داده می‌شوند و درد را با دارو کاهش می‌دهند. قرار گرفتن تخت مواج می‌تواند این را آسان‌تر کند. در این شرایط، بیماران موقعیتی را پیدا می‌کنند که فشار بر روی آن‌ها کاهش می یابد، که در عین حال باعث کاهش فشار در دیسک بین مهره‌ای شده و منجر به کاهش تحریک ریشه عصبی می‌شود. درمان‌های حرارتی مانند حمام و درمان‌های گیاهی نیز بسیار مفید هستند. 

با این حال، مهم‌ترین روش درمان فیزیوتراپی است، که در آن یاد بیمار یاد می‌گیرد تا به طور فعال فشار روی کمر خود را از طریق استفاده هدفمند از عضلات، کاهش دهد. این اقدامات منجر به کاهش قابل توجه علائم در اکثر بیماران می‌شود، به طوری که نیازی به جراحی نیست. 

درمان‌های غیر تهاجمی را می‌توان هم به صورت سرپایی و هم با بستری شدن افراد، انجام داد. انگیزه و شرایط خود بیمار بسیار مهم است. درمان فیزیوتراپی باعث کمک به خودیاری افراد می‌کند و در بسیاری از مواقع بهترین شیوه درمان به حساب می‌آید. تسکین دائمی درد تنها در صورتی امکان‌پذیر است که انجام تمرینات یاد گرفته شده به طور مداوم ادامه پیدا کنند. 

در مورد آب درمانی دیسک کمر بیش‌تر بخوانید!

انواع درمان دیسک کمر

درمان دیسک کمر بستگی به شدت علائم و عوامل مرتبط دارد. در ادامه چند روش درمانی رایج برای دیسک کمر را بررسی می‌کنیم که عبارت‌اند از:

درمان غیرجراحی

داروها: در این شیوه معمولا از داروهایی مانند: ضد التهاب‌ها غیراستروئیدی (NSAIDs)، ایبوپروفن و پاراستامول استفاده می‌شود.

فیزیوتراپی: برای تقویت و بهبود برخی از عضلات که به استحکام بیشتر ستون فقرات کمک می‌کند معمولا روش درمان فیزیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. فیزیوتراپیست، تمرینات تقویتی و درمانی مناسب با هر فرد را طراحی کرده و به بهبود بیماری آنان کمک می‌کند.

استراحت: استراحت برای درمان دیسک کمر بیشتر به عنوان یک شیوه درمان اولیه مورد استفاده قرار می‌گیرد تا علائم و عوارض دیسک کمر را کنترل کرده و کاهش دهد.

تزریق: از تزریق برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شود و معمولا کورتیکواستروئیدها به منطقه اطراف دیسک تزریق می‌شوند.

درمان جراحی: درمان جراحی، بیشتر زمانی از طرف پزشک اتخاذ می‌شود که دیگر روش‌های درمانی بر روی فرد پاسخگو نبوده و علائم بیماری بسیار شدید است. در این شیوه یک بخش از دیسک آسیب دیده را برداشته می‌شود تا فشار روی عصب‌ها و ستون فقرات کاهش یابد.

همچنین بخوانید: ورزش برای درمان دیسک کمر

تشخیص فتق دیسک

مهمترین بخش ارزیابی، شرح حال توسط بیمار است. خود افراد، اغلب اطلاعات دقیقی در مورد علت و محل بیماری ارائه می‌دهند. دومین روش ارزیابی، معاینه بالینی است که اغلب نشانه‌ای از محل دقیق آسیب دیسک بین مهره‌ای را ارائه می‌دهد. رویه‌های بررسی فنی بر این دو رکن استوار است. روش‌های معمول معاینه عبارتند از: 

• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): روش انتخابی برای تصویربرداری از نخاع، ریشه‌های عصبی و دیسک‌های بین مهره‌ای
• معاینه با اشعه ایکس ستون فقرات برای تشخیص ناهنجاری‌ها، ناهماهنگی‌ها و تغییرات شدید دژنراتیو
• تصاویر کاربردی از ستون فقرات برای تشخیص بی‌ثباتی در ستون فقرات
• سی‌تی‌اسکن برای ارزیابی ساختارهای استخوانی ستون فقرات
• اگر موارد منع مصرف برای MRI وجود داشته باشد (مانند ضربان‌ساز، ایمپلنت‌های فلزی قدیمی‌تر، و غیره)، میلو -CT (توموگرام کامپیوتری پس از تزریق ماده حاجب به کانال نخاعی) ممکن است ضروری باشد. 
• معاینه الکتروفیزیولوژیک برای شناسایی آسیب عصبی
• دیسکوگرافی برای تایید دیسک بین مهره‌ای دردناک

چه زمانی می‌توان یا باید جراحی انجام داد؟ 

درمان فوری جراحی برای فتق‌های توده‌ای نادر دیسک بین مهره‌ای با باریک شدن شدید کانال نخاعی که منجر به ازدست‌دادن کنترل بر مثانه یا راست‌روده می‌شود، ضروری است. اگر درمان به تعویق بیفتد، اختلال عملکرد دائمی ممکن است رخ دهد؛ همچنین درمان جراحی برای فلج حاد نیز ضروری است و تاخیر بیشتر می‌تواند منجر به آسیب دائمی شود. 

انواع روش جراحی دیسک کمر

این تکنیک‌ها در مواقعی که ساییدگی شدید ستون فقرات همراه با بزرگ‌شدن مفاصل مهره‌ها، ضخیم شدن شدید رباط‌ها، تنگی استخوانی کانال نخاعی و پس از اعمال قبلی روی ستون فقرات وجود دارد، استفاده می‌شود. 

• جراحی دیسک میکروسکوپی: در این روش بخش‌هایی از فتق دیسک را بر می‌دارند که موجب می‌شود بیمار درد کمتری را تجربه کند. 
• جراحی دیسک بین مهره‌ای کم تهاجمی: با این روش، فتق دیسک با استفاده از یک برش پوستی به طول فقط ۱۵ میلی‌متر از طریق یک کانال کار تحت بزرگ‌نمایی بالا برداشته می‌شود. به دلیل برش بسیار کوچک پوست و کمترین فشار روی عضلات، درد پس از عمل به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. 
• جراحی دیسک آندوسکوپی: این روش عمدتاً برای فتق دیسک در ناحیه نوروفورامن (خروج استخوانی عصب از کانال نخاعی) انجام می‌شود. این روش تحت بی‌حسی موضعی و همراه با درمان درد انجام می‌شود. فتق دیسک را می‌توان از طریق یک برش بسیار کوچک تحت کنترل آندوسکوپی خارج کرد. 
• جراحی میکرو جراحی دیسک: این تکنیک در مواقعی که ساییدگی شدید ستون فقرات همراه با بزرگ‌شدن مفاصل مهره‌ها، ضخیم شدن شدید رباط‌ها، تنگی استخوانی کانال نخاعی و پس از اعمال قبلی روی ستون فقرات وجود دارد، استفاده می‌شود.

راه‌های پیشگیری از دیسک کمر

جلوگیری از بروز فتق دیسک، می‌تواند با اتخاذ برخی روش‌ها و تغییرات در سبک زندگی انجام شود. در ادامه روش‌هایی را برای پیشگیری از دیسک کمر ذکر می‌کنیم که به این شرح هستند:

• تناسب وزن: حفظ وزن مناسب و جلوگیری از چاقی، فشار اضافه بر روی دیسک‌های کمری را کاهش می‌دهد. این کار به بهبود در وضعیت دیسک و کاهش خطر بروز فتق دیسک، کمک می‌کند.
• ورزش منظم: انجام ورزش‌های منظم و مورد تأیید پزشک می‌تواند عضلات کمری را تقویت کرده و انعطاف‌پذیری را افزایش دهد. ورزش‌هایی مانند: شنا، پیاده‌روی، یوگا و پیلاتس می‌توانند برای پیشگیری از دیسک کمر بسیار مفید هستند.
• یادگیری تکنیک‌های حرکتی: یادگیری تکنیک‌های صحیح برای حمل‌ونقل، رعایت استقامت نشستن و ایستادن، و انجام حرکات سبک در طول روز می‌تواند فشار بر روی دیسک‌های کمر را کاهش دهد.
• جلوگیری از حمل‌ونقل سنگین: برای جلوگیری از بروز فشار زیاد بر روی دیسک‌های کمر، باید از حمل‌ونقل سنگین و بارهای سنگین خودداری کرد. در صورت نیاز به حمل‌ونقل سنگین، از روش‌های مناسب برای جابه‌جایی بار، استفاده کنید.
• نحوه صحیح در خم‌شدن و جابه‌جایی: در هنگام خم‌شدن، جابه‌جایی و انجام فعالیت‌های روزمره، باید از شیوه‌های صحیح آن استفاده کرد.
• استفاده از مبلمان و صندلی‌های مناسب: استفاده از مبلمان و صندلی‌هایی که انعطاف‌پذیری و تکیه‌گاه مناسب برای ناحیه کمر فراهم می‌کنند، می‌تواند به کاهش فشار و استرس بر روی دیسک‌های کمری کمک کند.
• کاهش استرس: مدیریت استرس به‌وسیله تمرینات روان‌شناختی، روش‌های آرامش و استراحت مناسب می‌تواند به کاهش خطر بروز دیسک کمر کمک کند.

سخن پایانی

دیسک کمر یا فتق دیسک یکی از مشکلات شایع در ستون فقرات است که معمولاً به علت آسیب و ضعف درونی دیسک‌های بین مهره‌های کمری رخ می‌دهد. این وضعیت می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله آسیب ناشی از ضربه، فعالیت‌های سنگین، بار زیاد بر روی ناحیه کمر و یا علل مربوط به فرآیند طبیعی پیری بدن.در این مقاله تلاش شد راه‌های شناخت، پیشگیری و درمان بهصورت کامل توضیح داده شود و امید است با خواندن این مطلب اطلاعات جامعی در مورد این عارضه به‌دست آورده باشید.