رزرو نوبت
تشنج، یک رویداد پزشکی است که در آن، فعالیت سلول‌های عصبی در مغز مختل شده و باعث انقباض غیرارادی عضلات و اسپاسم می‌شود. این امر منجر به حرکات ناگهانی شدید و نامنظم بدن می‌شود. این مشکل، ممکن است با برخی از بیماری‌ها، از جمله صرع، آسیب به سر، تب شدید، عفونت التهابی مغز، قرار گرفتن در معرض سموم و مصرف برخی از داروها همراه باشد.
اغلب اوقات به یک متخصص مغز و اعصاب یا متخصص بیماری‌های عفونی نیاز است که علت وقوع تشنج را تشخیص دهد. پس از تشخیص علت، راه‌های درمان مناسب آن اتخاذ می‌شوند. این مقاله انواع مختلف تشنج، علائم و علل آن را مورد بحث قرار می‌دهد و همچنین چگونگی تشخیص و درمان آن را بررسی می‌کند. تا آخر مقاله همراه ما باشید.
تشنج چیست؟
تشنج یک اصطلاح عمومی است که برای توصیف انقباضات غیرقابل کنترل عضلانی استفاده می‌شود. اگرچه دلایل احتمالی آن گسترده است، اما در نهایت با حملات نادرست سلول‌های عصبی (نورون ها) در مغز مشخص می‌شود.
اگر به هر دلیلی نیروهای محرک به طور غیر طبیعی تقویت شوند و یا نیروهای بازدارنده مانع شوند، سیگنال‌های عصبی می‌توانند به صورت شدید حمله کنند و باعث تشنج شوند. محلی که سیگنال‌های نادرست در مغز رخ می‌دهد، مشخص می‌کند که تشنج چقدر گسترده یا شدید خواهد بود. مواد نوروتوکسیک، از جمله عواملی هستند که می‌توانند باعث آن شوند.
انواع تشنج
انواع مختلفی از این عارضه وجود دارند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم. گون‌های مختلف تشنج عبارت‌اند از:
- جزئی و ساده: گاهی اوقات می‌تواند باعث تکان خوردن، سفتی عضلات، اسپاسم و لرزش سر شود.
- جزئی با علائم ثانویه: اغلب با تشنج‌های تونیک-کلونیک همراه است.
- تشنج صرع: تشنج‌های صرع، با اختلالات الکتریکی در مغز بروز پیدا می کنند.
- تونیک-کلونیک عمومی: به عنوان تشنج گراندمال، شناخته می‌شود که با سفت شدن در مرحله تونیک و تکان شدید در مرحله کلونیک مشخص می‌شود.
- میوکلونیک: با تکان‌های پراکنده و مختصر، معمولاً در هر دو طرف بدن مشخص می‌شود.
- تونیک: فقط شامل سفت شدن عضلات است.
- کلونیک: فقط شامل لرزش و اسپاسم است.
- آتونیک: اغلب با یک بیماری میوکلونیک، قبل از آن که کنترل عضلانی به صورت ناگهانی از بین برود، شروع می‌شود.
همچنین بخوانید: تشنج در خواب!
عوامل تشنج
دلایل گوناگونی برای بروز تشنج وجود دارد که در ادامه برخی از این عوامل را مورد بررسی قرار می‌دهیم. علل این عارضه عبارت‌اند از:
- ناشی از تب
- غیر صرع
- ناشی از دارو
- در بارداری
- در کودکان
تشنج ناشی از تب
برخی از تشنج‌ها در اثر تب شدید ایجاد می‌شود و بیشتر در کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال شایع است. این عارضه، معمولا در اولین روز پس از تب شدید، رخ می‌دهد و فقط چند دقیقه طول می‌کشد. علائم آن شامل لرزش شدید، سفتی عضلانی، و گاهی اوقات از دست دادن ناگهانی هوشیاری است.
تشنج ناشی از تب اگرچه ترسناک است، اما معمولاً بی‌خطر است. با این حال، اگر آن، بیش از ۱۰ دقیقه طول بکشد و یا به طور مکرر رخ دهد، برای درمان آن باید به دنبال مراقبت‌های اورژانسی رفت.
تشنج غیر صرع
تشنج‌هایی که دلیلی غیر از بیماری صرع دارند، به دسته‌های وسیعی تقسیم بندی می‌شوند که ناشی از اختلالات الکتریکی در مغز نیستند. برخی از آن‌ها، ممکن است روان‌زا باشند (به این معنی که منشا روانی دارند) و همچنین برخی دیگر ممکن است، در نتیجه عفونت ایجاد شوند که باعث تورم در مغز و ترشح سمومی می‌شود که سیگنال‌های الکتریکی را مختل می‌کند. صدمات مغزی ناشی از این عارضه، می‌تواند فعالیت الکتریکی را مختل کند و اگر تنها یک دفعه رخ دهد، صرع محسوب نمی‌شود.
از جمله علل تشنج‌های غیر صرعی، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربه مغزی
- آنسفالیت (التهاب مغز)
- مننژیت (التهاب غشای اطراف مغز و نخاع)
- سپسیس (پاسخ شدید بدن به عفونت)
- تومور مغزی
- سکته
- کتواسیدوز دیابتی
- گرمازدگی‌عدم تعادل شدید الکترولیت (اغلب در افراد مبتلا به بیماری کلیوی دیده می‌شود)
- نارسایی حاد کلیه
- بیماری سلیاک کودکان
- مروری بر تشنج کاذب
در مورد تفاوت تشنج و صرع بیشتر بخوانید!
تشنج ناشی از دارو
تشنج، ممکن است توسط داروهایی که باعث افزایش ناگهانی مواد شیمیایی که مغز را بیش از حد تحریک می‌کنند و یا کاهش ناگهانی مواد شیمیایی، به منظور تنظیم فعالیت الکتریکی مغز ایجاد شود. داروهایی مانند:
- داروهای ضد افسردگی (مانند: بوپروپیون، میرتازاپین، محرک‌ها از جمله (کوکائین، مت آمفتامین)
- دارو های ضد حساسیت ( مانند :بنادریل یا همان دیفن هیدرامین )
- دارو های مسکن (مانند : ترامادول )
- دارو های آنتی بیوتیک( مانند :ایزونیازید )
ممکن است باعث بروز تشنج شوند.
تشنج‌های ناشی از مصرف بیش از حد دارو، مسمومیت با الکل و ترک دارو (باربیتورات ها، بنزودیازپین ها، الکل یا گلوکوکورتیکوئیدها) در برخی از اوقات می‌توانند، شدید باشند.
تشنج در بارداری
تشنج در بارداری نادر است، اما در صورت وقوع آن، وضعیت جدی و اورژانسی است که نیاز به مراقبت فوری دارد. این عرضه معمولاً به علت اختلال در فعالیت نورون‌های مغزی رخ می‌دهد و ممکن است ناشی از عواملی مانند پرفشاری خون بالا (پره‌اکلامپسی)، اختلالات عروقی، عفونت، مشکلات نارسایی کلیه و یا مسائل دیگر باشد. در صورت بروز آن، باید فوراً به مرکز درمانی و متخصص مراجعه کرد.
تشنج در کودکان
تشنج در کودکان، معمولاً به عنوان نوعی اختلال نورولوژیک در نظر گرفته می‌شود و می‌تواند در اثر عوامل مختلفی از جمله تب، عفونت، اختلالات متابولیکی، آسیب مغزی، اختلالات ژنتیکی و یا مشکلات دیگر رخ دهد. در صورت بروز این مشکل در کودکان، نیاز است که به صورت فوری به مرکز درمانی مراجعه کرده و تحت مراقبت و درمان پزشکی قرار گیرد.
بیشتر بخوانید: آیا تشنج خطرناک است؟
علائم تشنج
معمولاً زمانی که فرد تشنج را تجربه می‌کند، علائم آن آشکار است. این اتفاق می‌تواند کل بدن را درگیر کند یا به قسمت خاصی مانند بازو یا پا محدود شود . همچنین ممکن است کوتاه باشد و فقط چند ثانیه طول بکشد و یا برای مدت طولانی ادامه یابد و خطر آسیب را افزایش دهد. از جمله نشانه‌های احتمالی این عارضه عبارت‌اند از:
- اسپاسم یا تکان‌های غیر ارادی
- لرزش ناگهانی تمام بدن
- سفتی کل بدن
- قفل شدن فک
- گیجی
- سرازیر شدن آب دهان
- از دست دادن کنترل روده یا مثانه
- هیپوکسی
- از دست دادن تقریبی یا کامل هوشیاری یا بیهوشی مختصر
نکته: تشنج را نباید با تمامی لرزش های غیر قابل کنترل اشتباه گرفت ؛ لرزش ممکن است، ناشی از هر چیزی مانند نوشیدن بیش از حد کافئین گرفته تا بیماری پارکینسون باشد.
تفاوت تشنج و حمله عصبی
کلمات تشنج و حمله عصبی اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما از نظر فیزیولوژیکی رویدادهای متفاوتی هستند. حمله عصبی به دلیل اختلال الکتریکی در مغز اتفاق می‌افتد، در حالی که تشنج عمل غیر ارادی تکان خوردن و انقباض را توصیف می‌کند.
برای مثال: ممکن است حمله عصبی بدون تشنج باشد، همچنین در صورت‌عدم وجود صرع، ممکن است تشنج داشته باشید. به عبارت دیگر، یک دوره تشنجی نشانه قطعی صرع نیست.
راه‌های تشخیص علت تشنج
برای تشخیص علت تشنج، پزشک ابتدا تاریخچه پزشکی بیمار را مشاهده کرده و علائم دیگری که فرد دارد را بررسی می‌کند، سپس معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. این معاینه با تمرکز بر علل یا شرایط عصبی بالقوه‌ای که می‌توانند، باعث فعالیت غیرطبیعی مغز شوند، دنبال می‌شود. این راه ها عبارت‌اند از:
- معاینه عصبی
- الکتروانسفالوگرام (EEG)
- آزمایش خون
- روش‌های تصویربرداری
- تشخیص‌های افتراقی
معاینه عصبی
معاینه عصبی، مجموعه‌ای از آزمایشات در مطب برای ارزیابی وضعیت ذهنی، عملکرد حرکتی، تعادل، هماهنگی، رفلکس‌ها و پاسخ‌های حسی است. این معاینه معمولاً شامل ابزارهایی مانند قلم نور یا چکش رفلکس است که دردناک نیستند.
آزمایش عصبی می‌تواند به پزشک کمک کند تا تشخیص دهد که آیا تشنج به دلیل مشکل در سیستم عصبی مرکزی رخ داده است یا خیر؟
الکتروانسفالوگرام (EEG)
اگر بیمار، مشکوک به اختلال عصبی باشد، پزشک برای او آزمایشالکتروانسفالوگرام (EEG) را تجویز می‌کند، این یک آزمایش غیر تهاجمی است که در آن الکترودهای متصل به سر فعالیت الکتریکی مغز را اندازه گیری می‌کنند.
در برخی موارد پس از گرفتن نوار مغزی ممکن است بیمار نیاز به بستری شدن در بیمارستان داشته باشد تا در هنگام وقوع تشنج مورد معاینه قرار گیرد. برخی از الگوهای غیر طبیعی مغز، ممکن است نشان دهنده صرع، آسیب مغزی، تومور مغزی و یا سایر اختلالات عصبی باشند.
آزمایش خون
ممکن است آزمایش خون، برای بررسی علائم عفونت، عدم تعادل الکترولیت‌ها و نشانگرهای عمومی التهاب تجویز شود. گزارش سم‌شناسی دارویی نیز برای این شرایط، توصیه می‌شود. در صورت مشکوک بودن به صرع، پزشک آزمایش خون را تجویز می‌کند؛ آزمایش خون میزان هورمون پرولاکتین را اندازه گیری می‌کند وهمچنین می‌تواند به تعیین اینکه آیا تشنج ناشی از صرع بوده است یا اختلال دیگر، کمک می‌کند.
اگر بیمار مشکوک به مننژیت باشد، پزشک برای او از پونکسیون کمری استفاده می‌کند که در آن یک سوزن در قسمت تحتانی ستون فقرات وارد می‌شود تا نمونه‌ای از مایع نخاء، استخراج شود. ارزیابی مایع موجود در آزمایشگاه می‌تواند تشخیص دهد که آیا عفونت دلیل آن است یا خیر؟
روش‌های تصویربرداری
مطالعات تصویربرداری، می‌توانند شواهدی از ضایعات یا تومورهای مغزی و همچنین علائم خونریزی، لخته‌ها یا افیوژن ساب دورال (انباشتگی غیرطبیعی مایع در جمجمه) را بررسی کنند. انتخاب مطالعه، بستگی به علت شک دارد و شامل موارد زیر است:
- توموگرافی کامپیوتری (CT): از اشعه ایکس برای به دست آوردن تصاویر مقطعی از مغز استفاده می‌کند.
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI): از آهنرباهای قدرتمند و امواج رادیویی برای ایجاد تصویری دقیق از مغز استفاده می‌کند.
- توموگرافی گسیل پوزیترون (PET): مواد رادیواکتیو، با دوز پایین به داخل ورید تزریق می‌شوند تا ناهنجاری‌های متابولیکی که حاکی از سرطان هستند را شناسایی کنند.
تشخیص‌های افتراقی
همچنین ممکن است پزشک، بخواهد دلایلی را که در آن‌ها تشنج ذاتاً با اختلال عملکرد عصبی مرتبط نیست را رد کند، مخصوصاً اگر اولین دوره آن باشد. گونه‌های مختلفی که به اختلال عملکرد عصبی مرتبط نیست عبارت‌اند از :
- سندرم تورت
- تکان‌های میوکلونیک (تکان عضلانی ناگهانی که به بیماری مربوط نمی‌شود)
- میگرن
- وحشت زدگی
- اپیزودهای روان‌پریشی
- سندرم پای بی‌قرار
- بیماری آلزایمر زودرس
- واکنش‌های دیستونیک حاد (یک عارضه جانبی دارویی مربوط به برخی داروهای ضد روان پریشی)
- زوال عقل مرتبط با افزایش سن
درمان تشنج
درمان اولیه تشنج، معمولاً بر تثبیت فرد حتی قبل از شناسایی علت آن متمرکز است. پس از آن می‌توان، آن‌ها را بر اساس علت اصلی تشخیص و درمان کرد. اگر داروها عامل بروز این عارضه باشند، تغییر درمان یا تنظیم دوز ممکن است برای جلوگیری از حملات بعدی، کافی باشد. اگر فرد در اثر مصرف مواد مخدر دچار این مشکل شود، احتمالاً از درمان سوء مصرف مواد سود خواهد برد.
اقدامات مناسب در مواجهه با تشنج
بیشتر تشنج‌ها اورژانسی نیستند، بنابراین اگر شاهد آن بودید، ابتدا مطمئن شوید که فرد در معرض خطر نیست. برای مثال، اگر اجسام تیز یا سخت در اطراف بیمار وجود دارد، آن‌ها را پنهان کنید . همچنین سعی کنید از ازدحام افراد در اطراف بیمار جلوگیری کنید. می‌توانید با حفظ آرامش و ماندن در کنار فرد تشنجی تا زمانی که به هوش بیاید به او کمک کنید. پس از آن، به بیمار کمک کنید تا به مکانی امن برسد و توضیح دهید که چه اتفاقی برای او افتاده است.
باید توجه داشته باشید که هیچ چیزی را در دهان فردی که تشنج دارد قرار ندهید و سعی نکنید بیمار را محکم نگه دارید. درعوض، او را به آرامی از یک طرف بچرخانید تا راه‌های تنفسی باز بماند که در صورت استفراغ از خفگی جلوگیری شود. در صورت امکان، زمان را پیگیری کنید تا بتوانید به تیم فوریت‌های پزشکی بگویید که این مشکل چقدر طول کشیده است.
موارد اورژانسی
- در صورتی که اولین تشنج فرد باشد
- تشنج بیش از ۵ دقیقه طول بکشد
- فرد پس از بهبودی از تشنج اول دچار تشنج دوم شود
- فرد در حین تشنج به خود آسیب برساند
- تشنج، زمانی رخ دهد که فرد در آب است
- فرد دارای شرایط پزشکی مانند دیابت و بارداری است
- فرد دچار مشکل تنفسی شود
- ۱۰ ساعت پس از پایان تشنج، فرد از خواب بیدار نشود
کلام پایانی
همان اندازه که تشنج نگران کننده است، می‌تواند ناشی از موارد مختلفی باشد که برخی از آن‌ها ممکن است جدی نباشند. تشنج، به‌عنوان علامت یک بیماری اغلب پس از شناسایی و درمان علت آن، برطرف می‌شود. به همین دلیل است که هرگز نباید تشنج را نادیده گرفت، حتی اگر تشنج، نسبتاً خفیف باشد. در برخی موارد، تشنج ممکن است نشانه یک وضعیت باشد که تشخیص داده نشده یا ناشی از یک درمان دارویی باشد که می‌تواند، تنظیم یا متوقف شود.
خیر، لزوما داشتن تب و تسنج نمی‌تواند دلیل قطعی برای صرع باشد. برای تشخیص صرع بهتر است توسط متخصص ویزیت شد.
هرگز تشنج را نادیده نگیرید، حتی اگر خفیف باشد، اما به صورت کلی اگر موجب از بین رفتن هوشیاری نشود، فرد به خود آسیب نرساند، حاصل مصرف بعضی از داروها و… نباشد به خودی خود خطرناک نیست، اما هشدار دهنده است.
