صرع چیست؟ علائم، علل و درمان

وقتی صحبت از صرع می‌شود، ذهن‌ها بلافاصله به تصاویر پیچیده‌ای از حملات غیر قابل پیش‌بینی و انقباض‌های ناگهانی عضلانی فکر می‌کنند. اما این بیماری عصبی تنها به تشنج محدود نمی‌شود. صرع یک اختلال پیچیده است که شامل طیف وسیعی از علائم، علل و راهکارهای درمانی است و می‌تواند به طور جدی بر زندگی فرد تأثیر بگذارد. در این مقاله، قصد داریم تا به بررسی جامع و دقیق این بیماری بپردازیم و پرده از رازهای صرع برداریم. با ما همراه باشید تا درک عمیق‌تری از این اختلال و تأثیرات آن بر افرادی که با این شرایط زندگی می‌کنند، به دست آوریم.

صرع چیست؟ 

صرع یک اختلال عصبی مزمن است که با تشنج‌های مکرر و بدون تحریک مشخص می‌شود. این تشنج‌ها نتیجه فعالیت غیرطبیعی الکتریکی در مغز هستند و می‌توانند به صورت انقباض‌های عضلانی، تغییرات حسی یا افت هوشیاری ظاهر شوند. علل صرع می‌تواند شامل عوامل ژنتیکی، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها و اختلالات رشد مغز باشد. تشخیص صرع معمولاً پس از وقوع دو یا چند تشنج غیر قابل تحریک و با استفاده از ابزارهایی مانند الکتروانسفالوگرافی (EEG) و تصویربرداری مغزی انجام می‌شود. درمان صرع شامل داروهای ضدتشنج، تغییرات سبک زندگی و در برخی موارد جراحی است. هدف از درمان، کنترل تشنج و بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا به این بیماری است .

علل صرع

علل صرع بسیار متنوع و در برخی موارد کاملاً ناشناخته هستند. به طور کلی، صرع و تشنج نتیجه سیگنال‌های غیرطبیعی نورون‌ها (سلول‌های مغزی) در مغز هستند. این بیماری می‌تواند ناشی از عوامل ژنتیکی باشد، به این معنی که امکان دارد نتیجه جهش در ژن‌های یک فرد باشد یا از طریق رویدادهایی مانند آسیب فیزیکی یا عفونت ایجاد شود. برخی از علل زمینه‌ای نوع اکتسابی صرع عبارتند از:

• ناهنجاری‌های ساختاری مغز: مشکلات ساختاری مانند ناهنجاری‌های مادرزادی می‌تواند منجر به صرع شود.
• ضربه به سر: آسیب‌های شدید به سر می‌تواند باعث ایجاد صرع شود.
• بیماری‌های عفونی: عفونت‌هایی مانند مننژیت یا انسفالیت می‌توانند صرع را تحریک کنند.
• سکته مغزی: سکته مغزی می‌تواند منجر به صرع شود، به ویژه اگر به بخشی از مغز که مسئول کنترل سیگنال‌های الکتریکی است، آسیب برسد.
• تومورها: تومورهای مغزی نیز می‌توانند یکی از علل زمینه‌ای صرع باشند.

عوامل موثر بر صرع

صرع بیشتر از بیماری‌هایی مانند مولتیپل اسکلروزیس، فلج مغزی، بیماری پارکینسون و ALS افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. صرع و تشنج می‌تواند در هر فرد و در هر سنی، صرف‌نظر از نژاد، قومیت یا جنسیت ایجاد شود. در ادامه به توضیح عوامل موثر بر صرع خواهیم پرداخت.

سن

در حالی که صرع و تشنج می‌تواند در هر فردی در هر سنی ایجاد شود، موارد جدید آن در کودکان، به ویژه در سال‌های اولیه زندگی، شایع‌تر است. بروز این بیماری پس از دوران کودکی کاهش می‌یابد، اما دوباره در افراد مسن بالای ۶۰ سال افزایش می‌یابد.

سابقه خانوادگی صرع

افرادی که در خانواده خود سابقه صرع دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. ژن‌های مرتبط با صرع می‌توانند از والدین به فرزندان منتقل شوند و این انتقال ژنتیکی می‌تواند نقش مهمی در بروز بیماری ایفا کند. تحقیقات نشان داده‌اند که اگر یکی از والدین یا هر دو والدین مبتلا به صرع باشند، احتمال بروز این بیماری در فرزندان افزایش می‌یابد.

آسیب‌های مغزی

آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه‌های شدید به سر، مانند تصادفات رانندگی، سقوط‌های شدید یا ضربات شدید به سر، می‌توانند به صرع منجر شوند. این آسیب‌ها می‌توانند باعث تغییرات در ساختار و عملکرد مغز شوند و در نتیجه سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی ایجاد کنند که منجر به تشنج می‌شود.

عفونت‌های مغزی

بیماری‌های عفونی مانند مننژیت و انسفالیت که باعث التهاب در مغز می‌شوند، می‌توانند به آسیب‌های جدی مغزی منجر شوند. این عفونت‌ها معمولاً توسط باکتری‌ها، ویروس‌ها یا قارچ‌ها ایجاد می‌شوند و می‌توانند سیگنال‌های الکتریکی مغز را مختل کرده و منجر به تشنج شوند. درمان به موقع این عفونت‌ها می‌تواند خطر بروز صرع را کاهش دهد.

سکته مغزی

سکته مغزی که به دلیل قطع جریان خون به بخشی از مغز رخ می‌دهد، می‌تواند به آسیب‌های جبران‌ناپذیری در بافت مغزی منجر شود. این آسیب‌ها می‌توانند باعث بروز تشنج‌های مکرر شوند که در نهایت به صرع مزمن منجر می‌شود. پیشگیری از عوامل خطر سکته مغزی، مانند کنترل فشار خون و دیابت، می‌تواند به کاهش خطر صرع کمک کند.

ناهنجاری‌های ساختاری مغز

ناهنجاری‌های ساختاری مغز، مانند کیست‌ها، تومورها یا مشکلات مادرزادی، می‌توانند باعث بروز صرع شوند. این ناهنجاری‌ها می‌توانند به صورت مادرزادی وجود داشته باشند یا در طول زندگی به دلیل عوامل مختلف ایجاد شوند. این مشکلات ساختاری می‌توانند فعالیت‌های الکتریکی مغز را مختل کرده و باعث تشنج شوند.

تومورهای مغزی

تومورهای مغزی، به ویژه تومورهایی که در مناطق حیاتی مغز رشد می‌کنند، می‌توانند به بروز صرع منجر شوند. این تومورها فشار زیادی روی بافت مغز وارد می‌کنند و باعث ایجاد سیگنال‌های الکتریکی غیرطبیعی می‌شوند. درمان مناسب و به موقع تومور مغزی می‌تواند به کاهش خطر بروز صرع کمک کند.

صرع در نوزادان

همچنین درمورد تشنج پنهان در کودکان، بخوانید!

نژاد و قومیت

عوارض صرع

صرع می‌تواند عوارض و خطرات مختلفی را به همراه داشته باشد که فراتر از خود تشنج‌ها هستند. مدیریت مناسب این عوارض و همکاری با پزشک می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به صرع کمک کند. اگر هر یک از این عوارض را تجربه می‌کنید، باید به پزشک خود مراجعه کنید تا درمان‌ها و راهکارهای مناسب برای کاهش این عوارض پیشنهاد شود. عوارض صرع شامل موارد زیر هستند.

آسیب فیزیکی

تشنج‌های مکرر می‌توانند باعث سقوط و آسیب‌های جدی مانند شکستگی استخوان‌ها، ضربه به سر و جراحات دیگر شوند. افرادی که دچار تشنج می‌شوند، در معرض خطر بیشتری برای حوادث فیزیکی قرار دارند. برای مثال، سقوط در زمان تشنج می‌تواند باعث شکستگی استخوان‌ها، صدمات شدید به سر یا جراحات داخلی شود که می‌تواند عوارض طولانی‌مدت و نیاز به درمان‌های پیچیده‌تر داشته باشد.

حوادث مرتبط با شنا یا رانندگی

افرادی که به صرع مبتلا هستند، در حین انجام فعالیت‌هایی مانند شنا یا رانندگی امکان دارد دچار تشنج شوند. این حوادث می‌توانند به وقوع تصادفات جدی منجر شوند. بنابراین، توصیه می‌شود این افراد تحت نظارت باشند و از فعالیت‌های پرخطر خودداری کنند. برای مثال، اگر یک فرد در حین رانندگی دچار تشنج شود، این می‌تواند منجر به یک تصادف جدی و آسیب به خود و دیگران شود.

مشکلات حافظه و یادگیری

تشنج‌های مکرر می‌توانند به حافظه و توانایی یادگیری فرد آسیب برسانند. این مشکل به ویژه برای کودکان و نوجوانان که در مراحل حساس رشد و یادگیری هستند، نگران‌کننده است. اختلالات حافظه و مشکلات یادگیری می‌تواند تاثیرات منفی بر عملکرد تحصیلی و شغلی فرد بگذارد و نیاز به مداخلات آموزشی و حمایت‌های اضافی داشته باشد.

مشکلات خواب

تشنج و داروهای ضدصرع می‌توانند باعث مشکلات خواب شوند. این مشکلات می‌توانند به خستگی، کاهش تمرکز و سایر مشکلات جسمی و روانی منجر شوند. بی‌خوابی یا اختلالات خواب می‌تواند باعث کاهش کیفیت زندگی و افزایش احتمال وقوع تشنج‌ها شود.

عوارض دارویی

داروهای ضدصرع می‌توانند باعث عوارض جانبی مختلفی شوند، از جمله خستگی، افزایش وزن، مشکلات گوارشی و تغییرات خلق و خو. بهتر است که بیماران و پزشکان این عوارض را مدیریت کرده و درمان‌های مناسبی را انتخاب کنند. برخی داروها امکان دارد باعث حساسیت‌های پوستی، مشکلات کبدی یا تغییرات در ترکیب خون شوند که نیاز به نظارت دقیق و تنظیم دارو دارند.

تشخیص صرع

برای تشخیص صرع، پزشک از چندین آزمایش و ابزار برای بررسی ناهنجاری‌ها در امواج مغزی بیمار استفاده می‌کند. این آزمایش‌ها می‌توانند فعالیت‌های تشنجی را تشخیص دهند و تعیین کنند که تشنج‌ها از کدام بخش مغز شروع می‌شوند.

رایج‌ترین تست تشخیصی برای صرع، الکتروانسفالوگرافی (EEG) است که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه‌گیری می‌کند. در این تست، الکترودهایی به پوست سر بیمار متصل می‌شوند تا امواج مغزی را ثبت کنند و ناهنجاری‌ها را شناسایی کنند. علاوه بر EEG، سایر اسکن‌های مغزی مانند تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) یا توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) نیز می‌توانند بسته به نوع تشنج بیمار یا نوع صرع (یا هر دو) مورد استفاده قرار گیرند. این اسکن‌ها تصاویر دقیقی از ساختار و عملکرد مغز ارائه می‌دهند و به شناسایی مشکلات فیزیکی یا فعالیت‌های غیرطبیعی کمک می‌کنند.

برای تعیین اینکه آیا یک بیمار مبتلا به صرع است یا نه، پزشک نتایج آزمایش‌های او را با دستورالعمل‌ها و معیارهای تعیین شده توسط اتحادیه بین‌المللی علیه صرع (ILAE) مقایسه می‌کند. این دستورالعمل‌ها شامل انواع مختلف تشنج و معیارهای لازم برای تشخیص صرع است. علاوه بر این، پزشکان از سابقه پزشکی بیمار، شرح حال تشنج‌ها و معاینه‌های فیزیکی و عصبی نیز برای تکمیل تشخیص استفاده می‌کنند.

درمان صرع

صرع یک اختلال عصبی است که با حملات مکرر ناشی از فعالیت‌های غیرطبیعی در مغز مشخص می‌شود. درمان صرع معمولاً شامل ترکیبی از داروها، تغییرات سبک زندگی و در برخی موارد، جراحی است. در ادامه، روش‌های مختلف درمان صرع را بررسی خواهیم کرد.

داروهای ضدصرع (AEDs)

داروهای ضدصرع (AEDs) به کنترل فعالیت‌های غیرطبیعی مغز و کاهش تعداد و شدت حملات کمک می‌کنند. این داروها باید به طور مداوم مصرف شوند و امکان دارد نیاز به تنظیم دوز داشته باشند. داروهای رایج شامل فنی‌توئین، والپروئیک اسید، لاموتریژین و کاربامازپین هستند. هر یک از این دارو‌ها می‌توانند  عوارض خاصی داشته باشد که نیاز به نظارت دقیق توسط پزشک متخصص دارد.

تغییرات سبک زندگی

تغییرات در سبک زندگی می‌تواند به کاهش حملات صرع کمک کند. خواب کافی، پرهیز از الکل و مواد مخدر، مدیریت استرس و رژیم غذایی مناسب از جمله تغییراتی هستند که می‌توانند به کنترل بهتر صرع کمک کنند. این اقدامات به بهبود کیفیت زندگی و کاهش احتمال وقوع حملات کمک می‌کنند.

رژیم غذایی کتوژنیک

رژیم غذایی کتوژنیک یک رژیم کم‌کربوهیدرات و پرچربی است که به ویژه برای بیمارانی با صرع مقاوم به دارو مفید است. این رژیم باعث تغییر منبع انرژی بدن از کربوهیدرات‌ها به چربی‌ها و کتون‌ها می‌شود که می‌تواند به کاهش حملات صرع کمک کند. نیاز به نظارت دقیق تغذیه‌ای و پزشکی دارد.

تحریک عصب واگ (VNS)

تحریک عصب واگ (VNS) شامل استفاده از یک دستگاه الکترونیکی برای ارسال پالس‌های الکتریکی به مغز است. این روش به کاهش تعداد حملات در بیمارانی که به داروها پاسخ نمی‌دهند کمک می‌کند. عوارض جانبی این روش درمانی شامل تغییر صدا، مشکل در بلع و گلودرد هستند.

جراحی تحریک عمیق مغز (DBS)

جراحی تحریک عمیق مغز (DBS) شامل کاشت الکترودهایی در نواحی خاص مغز و تحریک آنها با یک دستگاه الکترونیکی است. این روش برای بیمارانی که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند و حملات آنها کیفیت زندگی‌شان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، مناسب است. همچنین تحریک عمیق مغز امکان دارد عوارضی مانند مشکلات جراحی و تغییرات خلق و خو داشته باشد.

جراحی صرع

جراحی صرع یک گزینه درمانی است که به منظور کنترل حملات صرع در بیمارانی که به درمان‌های دارویی پاسخ نمی‌دهند، در نظر گرفته می‌شود. این روش شامل عمل جراحی برای برداشتن یا تغییر ناحیه‌ای از مغز است که مسئول بروز حملات صرع است. جراحی صرع به طور خاص برای بیمارانی مناسب است که حملات آنها به حدی شدید است که کیفیت زندگی آنها را به شدت تحت تاثیر قرار داده است و درمان‌های دارویی یا دیگر روش‌های درمانی مؤثر نبوده‌اند.

درمورد جراحی صرع مقاوم به دارو، بخوانید!

کلام پایانی

صرع یک اختلال عصبی پیچیده است که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی فرد تأثیر می‌گذارد، اما با پیشرفت‌های علمی و درمانی اخیر، مدیریت این بیماری بهبود یافته است. از داروهای ضدصرع و تغییرات سبک زندگی گرفته تا روش‌های پیشرفته‌ای مانند تحریک عصب واگ و جراحی‌های تخصصی، گزینه‌های متنوعی برای کنترل و کاهش حملات در دسترس است. با توجه به پیچیدگی‌های فردی این بیماری، انتخاب درمان مناسب نیازمند ارزیابی دقیق توسط تیم پزشکی و همکاری فعال بیمار است. با درک صحیح و استفاده از روش‌های درمانی مؤثر، می‌توان امید به بهبود و کیفیت زندگی بهتر را برای بیماران صرع فراهم کرد و به آنها کمک کرد تا با اعتماد به نفس و آرامش بیشتری با زندگی خود ادامه دهند.

سوالات متداول