تومور مغزی چیست؟ علائم، شناخت و درمان!

تجمع غیر طبیعی سلول‌ها در مغز، به نام تومور مغزی شناخته می‌شود. به دلیل استحکام جمجمه، هر نوع رشد در این محیط، منجر به مشکلاتی می‌شود. تومور می‌تواند سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشد. رشد تومور خوش خیم موجب ایجاد فشار، در جمجمه می‌شود که این حالت موجب آسیب رسیدن به مغز و در نتیجه مرگ است.

تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی، انباشتگی غیرطبیعی سلول‌ها در مغز است که می‌تواند به شکل یک توده خوش‌خیم یا بدخیم شکل گیرد. این توده‌ها به دو دسته تقسیم می‌شود که تومور اولیه و تومور ثانویه نامیده می‌شوند. معمولا تومورهای اولیه خوش خیم هستند و در مقابل تومور متاستاتیک، نوع سرطانی تومور است که حاصل گسترش تومورهای سرطانی سینه و ریه به مغز است.

هنگامی که یک سلول به سرعت تقسیم می‌شود و مکانیسم‌های داخلی برای بررسی رشد آن آسیب می‌بیند، سلول در نهایت می‌تواند به تومور تبدیل شود. خط دفاعی دیگر، سیستم ایمنی بدن است که به طور بهینه سلول غیرطبیعی را شناسایی کرده و آن را از بین می‌برد. تومورها ممکن است موادی تولید کنند که سیستم ایمنی را از تشخیص سلول‌های غیرطبیعی تومور مسدود می‌کند و در نهایت بر تمام عوامل بازدارنده داخلی و خارجی برای رشد آن غلبه می‌کند.

یک تومور به سرعت در حال رشد ممکن است به اکسیژن و مواد مغذی بیشتری نسبت به خونی که برای بافت طبیعی در نظر گرفته می‌شود نیاز داشته باشد. تومورها می‌توانند موادی به نام فاکتورهای رگ‌زایی تولید کنند که باعث رشد رگ‌های خونی می‌شود. عروق جدیدی که رشد می‌کنند، تامین مواد مغذی به تومور را افزایش می‌دهند و در نهایت، تومور به این عروق جدید وابسته می‌شود.

همچنین بخوانید: خونریزی مغزی

انواع تومورهای مغزی

تومور مغزی که به عنوان تومور داخل جمجمه‌ای شناخته می‌شود، توده غیر طبیعی بافتی است که در آن سلول‌ها به طور غیرقابل کنترلی رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند و ظاهراً توسط مکانیسم‌های کنترل کننده سلول‌های طبیعی کنترل نشده است. بیش از ۱۵۰ تومور مغزی مختلف ثبت شده است، اما دو گروه اصلی اولیه و متاستاتیک نامیده می‌شوند.

تومورهای مغزی اولیه

نوع تومور اولیه شامل تومورهایی هستند که از بافت‌های مغز یا محیط اطراف مغز منشأ می‌گیرند. این نوع به دو دسته گلیال (متشکل از سلول‌های گلیال) یا غیر گلیال (که رو یا در ساختارهای مغز، از جمله اعصاب، رگ‌های خونی و غدد ایجاد می‌شوند) و همچنین به دسته‌های خوش خیم یا بدخیم طبقه‌بندی می‌شوند.

تومورهای متاستاتیک

تومورهای متاستاتیک مغز شامل تومورهایی هستند که در جای دیگری از بدن (مانند سینه یا ریه ها) ایجاد می‌شوند و معمولاً از طریق جریان خون به مغز سرایت می‌کنند. این تومورها ، سرطانی محسوب می‌شوند و بدخیم هستند.

متاستاتیک‌های مغز تقریباً از هر چهار بیمار مبتلا به سرطان یک نفر یا حدود ۱۵۰۰۰۰ نفر در سال را تحت تأثیر قرار می‌دهند. تا ۴۰ درصد افراد مبتلا به سرطان ریه دچار این تومورهای مغزی می‌شوند. ابزارهای تشخیصی پیچیده‌تر، علاوه بر رویکردهای جراحی و پرتوی نوآورانه، به افزایش نرخ بقا تا سال‌ها کمک کرده‌اند. و همچنین باعث بهبود کیفیت زندگی بیماران پس از تشخیص می‌شود.

انواع تومورهای خوش خیم مغز

انواع مختلفی از تومور‌های خوش خیم وجود دارد که بهتر است با آن‌ها آشنا شوید. این تومورها عبارت‌اند از:

• کوردوما: تومورهای خوش خیم ، تومور‌هایی با رشد آهسته‌ هستند که در افراد ۵۰ تا ۶۰ساله شایع ترند.
• کرانیوفارنژیوم‌ها: کرانیوفارنژیوم‌ها معمولاً خوش خیم هستند، اما به دلیل قرار گرفتن آن‌ها در نزدیکی ساختارهای مهم در اعماق مغز، برداشتن تومورها دشوار است.
• تومورهای گلوموس ژوگولار: تومورهای گلوموس ژوگولار، اغلب خوش خیم هستند و به طور معمول درست زیر قاعده جمجمه، در بالای ورید ژوگولار قرار دارند. آن‌ها شایع‌ترین شکل تومور گلوموس هستند.
• مننژیوم‌ها: مننژیوم‌ها، شایع‌ترین تومورهای خوش خیم داخل جمجمه‌ای هستند که ۱۰ تا ۱۵ درصد از کل نئوپلاسم‌های مغز را تشکیل می‌دهند
• پینهوسیتوم‌ها: عموماً ضایعات خوش خیمی هستند که از سلول‌های پینه آل ایجاد می‌شوند و عمدتاً این تومورها در بزرگسالان تشکیل می‌شوند.
• آدنوم هیپوفیز: شایع‌ترین تومور داخل جمجمه بعد از گلیوما، مننژیوم و شوانوم است. اکثریت آدنوم‌های هیپوفیز خوش خیم هستند و نسبتا کند رشد می‌کنند.

شوانوما: شوانوما، تومورهای خوش خیم مغزی شایع در بزرگسالان است. آن‌ها در امتداد اعصاب ایجاد می‌شوند. شوانوما، اغلب به جای حمله به عصب طبیعی، آن را جابجا می‌کند.

• نوروم‌های آکوستیک: تومورهای خوش‌خیم هستند و از شایع‌ترین شوانوما به حساب می‌آیند که از عصب هشتم جمجمه یا عصب دهلیزی کوکلر که از مغز به گوش حرکت می‌کند، نشات می‌گیرند.

نکته: گانگلیوسیتوم‌ها، گانگلیوماها و گانگلیوماهای آناپلاستیک تومورهای نادری هستند که شامل سلول‌های عصبی نئوپلاستیک هستند که نسبتاً به خوبی تمایز یافته‌اند و عمدتاً در جوانان ایجاد می‌شوند.

انواع تومورهای بدخیم مغزی

گلیوما، شایع‌ترین نوع تومور مغزی بزرگسالان است که ۷۸ درصد از تومورهای بدخیم مغز را تشکیل می‌دهد. آن‌ها از سلول‌های پشتیبان مغز به نام گلیا به وجود می‌آیند. این سلول‌ها به آستروسیت‌ها، سلول‌های اپاندیمی و سلول‌های الیگودندروگلیال (یا الیگوس) تقسیم می‌شوند. تومورهای گلیال شامل موارد زیر هستند:

• آستروسیتوم: آستروسیتوم‌ها، شایع‌ترین گلیوم هستند که حدود نیمی از تومورهای اولیه مغز و نخاع را تشکیل می‌دهند.

• اپندیموم: اپندیموم‌ها، از تبدیل نئوپلاستیک سلول‌های اپاندیمی پوشاننده سیستم بطنی به دست می‌آیند و ۲ الی ۳ درصد از کل تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهند.

• گلیوبلاستوما مولتی فرم (GBM): گلیوبلاستوما مولتی فرم، مهاجم‌ترین نوع تومور گلیال است. این تومورها تمایل به رشد سریع دارند، به بافت‌های دیگر گسترش می‌یابند و پیش آگاهی ضعیفی دارند.
• مدولوبلاستوما: مدولوبلاستوما، معمولاً در مخچه ایجاد می‌شود و اغلب در کودکان ایجاد می‌شود. آن‌ها تومورهای درجه بالایی هستند، اما معمولاً به پرتو درمانی و شیمی درمانی پاسخ می‌دهند.
• الیگودندروگلیوما: الیگودندروگلیوما از سلول‌هایی که میلین را می‌سازند، مشتق می‌شوند.

انواع دیگر تومورهای مغزی

انواع دیگری از تومورهای مغزی وجود دارد که دیر زیر به آن ها اشاره خواهیم کرد:

• همانژیوبلاستوم: همانژیوبلاستوم‌ها، تومورهایی با رشد آهسته هستند که معمولاً در مخچه قرار دارند. . این تومورها بیشتر در افراد ۴۰ تا ۶۰ساله دیده می‌شود و در مردان بیشتر از زنان است.
• تومورهای رابدوئید: تومورهای نادر و بسیار تهاجمی هستند که تمایل دارند در سراسر سیستم عصبی مرکزی پخش شوند. این تومورها در کودکان شایع‌تر است.

تومورهای مغزی کودکان

تومورهای مغزی در کودکان، معمولاً از بافت‌های متفاوتی نسبت به بزرگسالان ایجاد می‌شوند. درمان‌هایی که مغز بزرگسالان نسبتاً آن را تحمل می‌کند (مانند پرتودرمانی) ممکن است از رشد طبیعی مغز کودک، به‌ویژه در کودکان کمتر از پنج سال جلوگیری کند.

با توجه به بنیاد تومور مغزی کودکان، تقریباً ۴۲۰۰ کودک با تومور مغزی در ایالات متحده تشخیص داده می‌شوند.

شایع‌ترین تومورهای کودکان

برخی از انواع تومورهای مغزی در کودکان شایع‌تر از بزرگسالان است. شایع‌ترین انواع تومورهای کودکان عبارتند از:

• مدولوبلاستوما
• آستروسیتوم با درجه پایین (پیلوسیتیک)
• اپاندیموم
• کرانیوفارنژیوم
• گلیوم ساقه مغز

دلایل تومور مغزی

تومورهای مغزی، زمانی به وجود می‌آیند که ژن‌های خاصی در کروموزوم‌های یک سلول آسیب ببینند و دیگر به درستی عمل نکنند. این ژن‌ها معمولاً سرعت تقسیم سلول را تنظیم می‌کنند (اگر اصلاً تقسیم شود) و ژن‌هایی را که نقص‌های ژن‌های دیگر را برطرف می‌کنند، و همچنین ژن‌هایی را که اگر آسیب غیر قابل ترمیم باشد و باعث خود تخریبی سلول شوند، ترمیم می‌کنند.

در برخی موارد، ممکن است فردی با نقص‌های جزئی در یک یا چند مورد از این ژن‌ها متولد شود. عوامل محیطی ممکن است منجر به آسیب بیشتر شود. در موارد دیگر، آسیب محیطی به ژن‌ها ممکن است تنها علت باشد. مشخص نیست که چرا برخی از افراد در یک محیط به تومورهای مغزی مبتلا می‌شوند، در حالی که برخی دیگر اینگونه نیستند.

تحقیقات گسترده‌تری برای تبدیل این دانش به درمان‌های بالقوه ضروری است. برخی از عوامل زیر ممکن است نقشی در ابتلا به سرطان داشته باشند که عبارت‌اند از: 

عوامل ژنتیک تومور مغزی

وجود تغییرات ژنتیکی و ارثی در برخی افراد می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. مثلاً وجود ژن‌های خطرزا BRCA1 و BRCA2 در سرطان پستان و تخمدان، ژن TP53 در سرطان لوسمی و ژن APC در سرطان روده بزرگ می‌تواند نقشی داشته باشد. 

عوامل محیطی تومور مغزی

مواد شیمیایی مضر، تابش مضر ناشی از پرتوهای X و گاما، آلودگی هوا و آب، عوامل آلودگی خاک و غذا، مصرف دخانیات، الکل، مواد مخدر و… می‌توانند عواملی باشند که احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهند. 

عوامل رژیم غذایی تومور مغزی

رژیم غذایی ناسالم و کمبود مواد مغذی، مصرف بیش از حد چربی‌ها، مصرف کم میوه و سبزیجات، مصرف بیش از حد گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی با چربی بالا، مصرف بی‌رویه نمک و… می‌توانند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهند. 

سن و تغییرات هورمونی

ریسک ابتلا به برخی از انواع سرطان‌ها با کهولت سن افزایش می‌یابد. همچنین، تغییرات هورمونی قبل از پریود، بارداری، شیردهی و… می‌توانند بر ابتلا به تومور مغزی تاثیرگذار باشند. مثلاً بالا رفتن هورمون استروژن در دوران بارداری می‌تواند احتمال ابتلا سرطان پستان را افزایش دهد. 

عوامل عفونی

برخی از عفونت‌ها، مانند عفونت HPV (ویروس پاپیلومای انسانی) که با سرطان رحم و سرطان پستان در ارتباط هستند، می‌توانند نقش مهمی در ابتلا به سرطان داشته باشند. 

سابقه خانوادگی

وجود سابقه خانوادگی از سرطان در نزدیکان خونی می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.

علائم تومور مغزی

علائم بسته به محل تومور مغزی متفاوت است، اما موارد زیر ممکن است با انواع مختلف تومور مغزی همراه باشد:

• سردردهایی که ممکن است صبح‌ها شدیدتر باشد یا شب‌ها بیمار را بیدار کند
• تشنج یا حمله عصبی
• مشکل در فکر کردن، صحبت کردن یا بیان
• شخصیت تغییر می‌کند
• ضعف یا فلج در یک قسمت یا یک طرف بدن
• از دست دادن تعادل یا سرگیجه
• ضعیف شدن بینایی
• کم شدن قدرت شنوایی
• بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن صورت
• حالت تهوع یا استفراغ، مشکلات بلع
• سردرگمی و سردرگمی

با علائم تومور مغزی در زنان بیش‌تر آشنا شوید!

تشخیص تومور مغزی

تکنیک‌های تصویربرداری پیچیده، می‌توانند تومورهای مغزی را مشخص کنند. ابزارهای تشخیصی شامل توموگرافی کامپیوتری (CT یا اسکن CAT) و تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) است. سایر روش‌های MRI می‌توانند به جراح کمک کنند تا برداشت تومور را بر اساس محل مسیرهای عصبی طبیعی مغز برنامه ریزی کند. MRI حین عمل نیز در حین جراحی برای هدایت بیوپسی بافت و برداشتن تومور استفاده می‌شود.

همچنین بخوانید: نوار مغزی

• طیف‌سنجی رزونانس مغناطیسی (MRS): برای بررسی مشخصات شیمیایی تومور و تعیین ماهیت ضایعات مشاهده شده در MRI استفاده می‌شود.
• توموگرافی گسیل پوزیترون (پت اسکن): می‌تواند به تشخیص تومورهای مغزی عود کننده کمک کند.
• بیوپسی: گاهی اوقات تنها راه تشخیص قطعی تومور مغزی، بیوپسی است. جراح مغز و اعصاب بیوپسی را انجام می‌دهد و پاتولوژیست تشخیص نهایی را انجام می‌دهد و تشخیص می‌دهد که آیا تومور خوش خیم یا بدخیم به نظر می‌رسد و بر این اساس آن را درجه‌بندی می‌کند.

انواع درمان تومور مغزی

تومورهای مغزی (اعم از اولیه یا متاستاتیک، خوش‌خیم یا بدخیم) معمولاً با جراحی، پرتودرمانی و یا شیمی‌درمانی به تنهایی یا در ترکیب‌های مختلف درمان می‌شوند. پرتودرمانی و شیمی درمانی بیشتر برای تومورهای بدخیم، باقیمانده یا عود کننده استفاده می‌شود، تصمیم گیری در مورد اینکه چه درمانی باید استفاده شود به صورت موردی گرفته می‌شود و به تعدادی از عوامل بستگی دارد. خطرات و عوارض جانبی مرتبط با هر نوع درمان وجود دارد. درمان تومور مغزی به روش‌های مختلف انجام می شود که در ادامه به شرح این شیوه ها می پردازیم. روش‌های درمانی عبارت‌اند از:

• عمل جراحی تومور مغزی
• بیوپسی استریوتاکتیک
• تکنیک نقشه برداری زبان
• شانت، بطنی پریتونئال
• آندوسکوپی ونتریکولوستومی
• پرتو درمانی
• رادیوسرجری استریوتاکتیک
• شیمی درمانی
• لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LITT)
• درمان‌های تحقیقاتی

عمل جراحی تومور مغزی

به طور کلی پذیرفته شده است که برداشتن کامل یا تقریبی، با استفاده از جراحی تومور مغزی برای بیمار مفید است. چالش جراح مغز و اعصاب، این است که تا حد امکان تومور را بدون آسیب رساندن به بافت مغزی مهم برای عملکرد عصبی بیمار (مانند توانایی صحبت کردن، راه رفتن و غیره) خارج کند. به طور سنتی جراحان مغز و اعصاب، جمجمه را از طریق کرانیوتومی باز می‌کنند تا اطمینان حاصل کنند که می‌توانند به تومور دسترسی پیدا کنند و تا حد امکان آن را خارج کنند. درن (EVD) ممکن است در حفره‌های مایع مغزی در زمان جراحی باقی بماند تا مایع مغزی طبیعی در حین بهبودی مغز پس از جراحی تخلیه شود.

بیوپسی استریوتاکتیک

روش دیگری که معمولاً گاهی قبل از کرانیوتومی انجام می‌شود، بیوپسی استریوتاکتیک نام دارد. این عمل کوچکتر به پزشکان اجازه می‌دهد تا بافتی را برای تشخیص دقیق تهیه کنند. معمولاً یک قاب به سر بیمار وصل می‌شود، اسکن گرفته می‌شود و سپس بیمار را به ناحیه عمل می‌برند، جایی که سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌شود تا امکان دسترسی به ناحیه غیر طبیعی فراهم شود. بر اساس محل ضایعه، برخی از بیمارستان‌ها ممکن است این روش را بدون استفاده از فریم انجام دهند. نمونه کوچکی برای بررسی زیر میکروسکوپ به دست می‌آید.

شانت، بطنی پریتونئال

ممکن است برای برخی از بیماران مبتلا به تومورهای مغزی، شانت (بطنی پریتونئال) مورد نیاز باشد. همه افراد دارای مایع مغزی نخاعی (CSF) در مغز و ستون فقرات هستند که به آرامی در حال گردش است. اگر این جریان مسدود شود، کیسه‌های حاوی مایع (بطن‌ها) می‌توانند بزرگ شوند و فشار بیشتری در سر ایجاد کنند و در نتیجه وضعیتی به نام هیدروسفالی ایجاد شود. در صورت‌عدم درمان، هیدروسفالی می‌تواند باعث آسیب مغزی و حتی مرگ شود.

جراح مغز و اعصاب ممکن است تصمیم بگیرد که از شنت استفاده کند تا مایع نخاعی را از مغز منحرف کند و بنابراین فشار را کاهش دهد. حفره بدنی که CSF در آن منحرف می‌شود، معمولاً حفره صفاقی است (ناحیه اطراف اندام‌های شکمی). شانت معمولا دائمی است. اگر مسدود شود، علائم مشابه حالت اولیه هیدروسفالی است و ممکن است شامل سردرد، استفراغ، مشکلات بینایی و یا گیجی یا بی‌حالی و غیره باشد.

آندوسکوپی ونتریکولوستومی

روش دیگری که ممکن است برای کنترل انسداد مسیرهای مایع مغزی مورد استفاده قرار گیرد، آندوسکوپی ونتریکولوستومی سوم نام دارد. این کمک می‌کند تا مایع مغزی بدون نیاز به شانت به اطراف انسداد منحرف شود.

پرتو درمانی

رادیوتراپی از اشعه ایکس پرانرژی برای کشتن سلول‌های سرطانی و سلول‌های غیر طبیعی مغز و کوچک کردن تومورها استفاده می‌کند. اگر تومور را نتوان به طور موثر از طریق جراحی درمان کرد، پرتودرمانی ممکن است، گزینه‌ای مناسب باشد. پرتودرمانی استاندارد خارجی با استفاده از پرتوهای پرتوهای مختلف برای ایجاد پوششی هم‌نوع از تومور در حالی که دوز را به ساختارهای طبیعی اطراف محدود می‌کند. خطر آسیب پرتوهای طولانی مدت با روش‌های مدرن زایمان بسیار کم است. تکنیک‌های جدیدتر زایمان به غیر از رادیوتراپی سه‌بعدی هم‌نظم (3DCRT) شامل رادیوتراپی تعدیل‌شده با شدت (IMRT) است.

رادیوتراپی پروتون، از نوع خاصی از تابش استفاده می‌کند که در آن پروتون ها، نوعی رادیواکتیویته، به طور خاص به سمت تومور هدایت می‌شوند. مزیت این است که بافت کمتری در اطراف تومور آسیب می‌بیند.

رادیوسرجری استریوتاکتیک

رادیوسرجری استریوتاکتیک (مانند گاما نایف، نوالیس و سایبرنایف)، تکنیکی است که تابش را با پرتوهای مختلف روی بافت هدف متمرکز می‌کند. این درمان آسیب کمتری به بافت‌های مجاور تومور وارد می‌کند. در حال حاضر، هیچ داده‌ای وجود ندارد که نشان دهد یک سیستم زایمان از نظر نتیجه بالینی بر دیگری برتری دارد و هر کدام مزایا و معایب خود را دارند.

شیمی درمانی تومور مغزی

شیمی درمانی، به طور کلی برای تومورهای خاص کودکان، لنفوم‌ها و برخی الیگودندروگلیوماهاموثر در نظر گرفته می‌شود. ثابت شده است که شیمی درمانی بقای کلی را در بیماران مبتلا به تومورهای نوع اول بهبود می‌بخشد. به این ترتیب، برخی از پزشکان به دلیل عوارض جانبی احتمالی (اسکار ریه، سرکوب سیستم ایمنی، حالت تهوع و غیره) از شیمی درمانی استفاده نمی‌کنند.

لیزر درمانی حرارتی بینابینی (LITT)

لیزر حرارتی، روش جدیدتری است که برخی از مراکز برای درمان تومورهای کوچکتر به ویژه در مناطقی که ممکن است با استفاده از روش‌های جراحی باز قبلی دشوارتر باشد، استفاده می‌کنند. این شامل قرار دادن یک سوند کوچک در داخل ضایعه، احتمالا تکمیل بیوپسی، سپس استفاده از لیزر برای از بین بردن حرارتی ضایعه است. 

درمان‌های تحقیقاتی

بسیاری از انواع درمان‌های جدید در حال حاضر در حال مطالعه هستند، به ویژه در مورد تومورهایی که پیش آگهی آن‌ها به طور کلی از طریق درمان‌های مرسوم موجود ضعیف است. مشخص نیست که آیا این درمان‌ها موثر خواهند بود یا خیر. چنین درمان‌هایی طبق یک پروتکل انجام می‌شود و شامل اشکال مختلف ایمونوتراپی، درمان با استفاده از سموم هدفمند، درمان ضد رگ زایی، ژن درمانی و درمان تمایز است. ترکیبی از درمان‌ها همچنین ممکن است بتواند چشم‌انداز بیماران را بهبود بخشد و در عین حال عوارض جانبی نامطلوب را کاهش دهد.

بیش‌تر بخوانید: تفاوت میگرن و تومور مغزی 

کلام پایانی 

در این مقاله به بررسی تومور مغزی، انواع، دلایل و راه‌های شناخت و درمان آن پرداختیم، همچنین متوجه شدیم که به توده‌های غیر طبیعی که سلول‌های آن به طور غیرقابل کنترلی تکثیر می‌شوند، تومور می‌گویند. همچنین به بررسی انواع توده‌ها و کیست (تومور خوش خیم) و همچنین سرطان (تومور بدخیم) پرداختیم. انتظار می‌رود با مطالعه این مقاله تمام نکات مورد نیاز برای شناخت کامل تومورهای مغزی را به دست آورده باشید.