نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی و کاربردهای آن در تشخیص بیماری‌های مغزی

در جهان پزشکی امروز، الکتروانسفالوگرافی (EEG) به عنوان یک روش تشخیصی کلیدی تلقی می‌شود. این فناوری، بر اساس ثبت الگوهای فعالیت الکتریکی مغز عمل می‌کند. EEG، نقشی حیاتی در تشخیص و مدیریت بیماری‌های نورولوژیک مانند: اختلالات تشنجی، اختلالات خواب و مواردی مانند تومورهای مغزی ایفا می‌کند. در این مقاله، نگاهی دقیق‌تر به نحوه کارکرد EEG، از مبانی تا پیچیدگی‌های آن، خواهیم انداخت. بررسی می‌کنیم که چگونه متخصصان این روش را برای فهم بهتر بیماری‌ها به کار می‌برند و به چه ترتیبی پیشرفت‌های تکنولوژیک، میدان دید ما را به سوی فرصت‌های جدید توسعه داده‌اند. برای آشنایی با کاربردها، مزایا، خطرات و روش انجام نوار مغز تا انتهای مقاله همراه باشید. 

نوار مغز چیست؟ 

نوار مغزی یا الکتروانسفالوگرافی، که به اختصار EEG نیز نامیده می‌شود، یک روش آزمایش پزشکی است که در آن فعالیت الکتریکی مغز از طریق الکترودهایی که به سطح سر متصل می‌شوند، ثبت می‌گردد. این تکنیک به پزشکان اجازه می‌دهد تا الگوهای مختلف فعالیت نورونی را مشاهده کنند. این روش در تشخیص بیماری‌های مختلف مانند: صرع، اختلالات خواب، عمق بیهوشی در جراحی‌ها و همچنین مطالعه عملکرد مغز در حوزه‌های تحقیقاتی بهره ببرند. ثبت‌های EEG می‌توانند نواحی مغز که دچار ناهنجاری هستند را نشان دهند و در تشخیص و درمان موثر بیماری‌ها کمک شایانی کنند. 

کاربردهای نوار مغز

اغلب، پزشکان از EEG برای بررسی فعالیت تشنج مرتبط با صرع استفاده می‌کنند. EEG کاربردهای متعددی در حوزه‌های مختلف پزشکی و تحقیقاتی دارد. این دستگاه با ثبت فعالیت الکتریکی مغز به پزشکان امکان می‌دهد الگوهای فعالیت نورونی مغزی را مشاهده و تحلیل کنند. در زیر، به برخی از اصلی‌ترین کاربردهای EEG اشاره شده است: 

• تشخیص اختلالات تشنجی و صرع: EEG یک ابزار اساسی برای تشخیص و درمان بیماری‌هایی مانند صرع است، که ممکن است الگوهای خاصی در نمودار EEG ایجاد کنند. 
• مطالعه و تشخیص خواب: EEG برای تحلیل مراحل مختلف خواب و تشخیص اختلالات خواب مانند بی‌خوابی، آپنه‌ی خواب یا نارکولپسی استفاده می‌شود. 
• کمک در تشخیص آسیب‌های مغزی: این دستگاه ممکن است برای ارزیابی سطح هوشیاری و شناسایی مناطق آسیب‌دیده مغز پس از ضربه‌ی سر یا سکته‌ مغزی به کار برده شود. 
• رصد وضعیت بیهوشی: در جراحی‌ها، EEG می‌تواند برای اطمینان از کافی بودن داروی بیهوشی و کنترل عمق بیهوشی استفاده گردد. 
• تحقیقات عصب‌شناختی: در زمینه‌های علمی، EEG برای مطالعه عملکرد مغز در حالت‌های مختلف مانند: تمرکز، مدیتیشن یا بررسی تاثیرمحرک‌ها بر روی مغز به کار می‌رود. 
• روان‌درمانی و بازتوانی عصبی: در مواردی مانند درمان‌های بازتوانی مغزی پس از آسیب‌های عصبی یا برای بهبود شرایط روانی مثل افسردگی، EEG می‌تواند به عنوان یک ابزار مفید به حساب آید. 
• بیماری‌های مغزی: مانند آلزایمر و دیگر انواع دمانس که EEG ممکن است کمک کند تا پزشکان تغییرات مرتبط با این بیماری‌ها را شناسایی کنند. 

EEG همچنین می‌تواند وضعیت بیماری‌های مرتبط با مغز را بررسی کند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از: 

• بیماری آلزایمر یا زوال عقل 
• آسیب مغزی 
• عفونت ها، از جمله آنسفالیت 
• تومورها 

EEG برای تشخیص علل برخی علائم نیز می‌پردازد که عبارت‌اند از: 

• گیجی
• غش (حمله وازوواگال یا سنکوپ) 
• از دست دادن حافظه 
• تشنج

انواع نوار مغز

چندین شیوه متفاوت برای انجام آزمایش EEG وجود دارد که هرکدام برای شرایط و نیازهای مختلفی کاربرد دارند. به صورت کلی، این روش‌ها عبارتند از:

• EEG استاندارد
• EEG پیشرفته‌تر
• EEG خارج از مرکز درمانی
• تست EEG تله متری
• EEG حین خواب

EEG استاندارد

این نوع آزمایش، که معمولاً حدود ۲۳ دقیقه زمان می‌برد، شامل فعالیت‌های استاندارد مانند تغییر الگوی تنفس یا تماشای چراغ‌های مکانیکی است. 

EEG پیشرفته‌تر

نوعی وسیع‌تر از اسکن است که ممکن است به حدود یک ساعت و ۱۵ دقیقه یا حتی بیشتر برسد و در بعضی موارد تا چند روز ادامه یابد. این آزمایش با دقت بالاتری تغییرات الکتریکی مغز را ثبت می‌کند و برای رصد تشنج و سایر اختلالات، مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

EEG خارج از مرکز درمانی

این روش طی یک تا سه روز انجام می‌پذیرد و هم در خانه و هم در واحدهای تخصصی پزشکی قابل اجراست. الکترودها به دستگاه ضبط کوچک متصل می‌شوند و بدین ترتیب افراد می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را دنبال کنند. در صورت رخ دادن هرگونه رویدادی، مثل تشنج، فرد یا یک عضو خانواده قادر خواهد بود با فشردن یک دکمه آن را ثبت کند. 

تست EEG تله متری

این تست شامل ضبط ویدئویی از فرد در زمان برگزاری EEG است تا ارائه‌دهنده خدمات درمانی بتواند ببیند فرد در زمان وقوع تشنج یا سایر رخدادهای مرتبط با مغز چگونه واکنش نشان می‌دهد. این آزمایش، گاهی اوقات به عنوان نظارت EEG، تله متری EEG، یا نظارت تصویری EEG شناخته می‌شود. 

EEG حین خواب

این اسکن زمانی انجام می‌شود که فرد خواب است و زمانی توصیه می‌شود که اطلاعات حاصل از یک اسکن EEG معمولی کافی نباشد. هدف از انجام آن، بررسی اختلالات خواب و شناخت نحوه عملکرد مغز در حین خواب است. 

روش انجام نوار مغزی 

الکتروانسفالوگرافی، یک فرآیند غیر تهاجمی است که برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود. در این روش، الکترودها به صورت مستقیم بر روی پوست سر قرار می‌گیرند و سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط عصب‌های مغزی را ثبت می‌کنند. سپس این سیگنال‌ها توسط دستگاه الکتروانسفالوگرافی به شکل گرافیکی نمایش داده می‌شوند. 

در زمان انجام الکتروانسفالوگرافی، فرد مورد بررسی روی تخت دراز می‌کشد و پوست سر او با استفاده از ژل یا الکترودهای خاص تهیه شده مرتبط با سیستم الکتروانسفالوگرافی پوشش داده می‌شود. الکترودها به مناطق مختلف سر متصل می‌شوند و سیگنال‌های الکتریکی مغز را در طول زمان ضبط می‌کنند. 

سیگنال‌های ضبط شده از الکتروانسفالوگرافی سپس توسط سیستم الکتروانسفالوگرافی تحلیل می‌شوند. این سیستم‌ها قادر به تشخیص امواج مغزی مختلف هستند، از جمله امواج آلفا، بتا، تتا و دلتا. این امواج مغزی می‌توانند اطلاعاتی درباره فعالیت مغزی، مانند سطح بیداری، استرس، بیماری‌های مختلف و اختلالات عصبی ارائه دهند. 

عوارض 

عمدتاً الکتروانسفالوگرافی، یک روش غیرتهاجمی است و به طور کلی خطر کمی دارد. این روش به طور معمول برای ثبت فعالیت الکتریکی مغز استفاده می‌شود و معمولاً به صورت روزانه در مطب‌ها یا بیمارستان‌ها انجام می‌شود. در مواردی که انجام الکتروانسفالوگرافی در خانه لازم است، معمولاً به شکل یک دستگاه قابل حمل و با راهنمایی پزشک در اختیار بیمار قرار می‌گیرد. با این حال، برخی از عوارض احتمالی آن عبارت‌اند از: 

• عوارض پوستی
• تنش و استرس
• محدودیت‌های فیزیکی

عوارض پوستی

استفاده از ژل و الکترودها ممکن است به دلیل اندازه‌گیری الکتریکی، موجب تحریک و تحمیل فشار به پوست شود. این مسئله معمولاً خفیف است و بعد از اتمام آزمایش به طور معمول تسکین می‌یابد. برخی افراد ممکن است به ژل یا مواد مورد استفاده در الکتروانسفالوگرافی حساسیت نشان دهند. در صورتی که حساسیت پوست یا آلرژی دارید، بهتر است این مسئله را با پزشک خود در میان بگذارید. 

تنش و استرس

برخی افراد ممکن است در طول فرایند الکتروانسفالوگرافی احساس تنش یا استرس کنند. این وضعیت ممکن است به دلیل نگرانی از فعالیت مغزی خود یا راهنمایی‌هایی که برای انجام آزمایش به آن‌ها داده می‌شود، باشد. در این موارد، مهم است با پزشک یا تکنسین مربوطه در مورد نگرانی‌های خود صحبت کنید. 

محدودیت‌های فیزیکی

برخی از افراد ممکن است محدودیت‌های فیزیکی داشته باشند که مانع از قرار دادن الکترودها بر روی سر شوند. در این موارد، پزشک می‌تواند راهنمایی لازم را ارائه کند یا روش جایگزینی را برای ثبت فعالیت مغزی در نظر بگیرد. 

اقدامات قبل از نوار مغزی

قبل از انجام الکتروانسفالوگرافی، ممکن است برخی اقدامات و دستورالعمل‌ها را باید دنبال کنید. در ادامه چندین اقدام مهم قبل از آزمایش EEG آمده است: 

• مشاوره با پزشک: قبل از انجام آزمایش EEG، بهتر است با پزشک یا تکنسین مربوطه مشاوره کنید. آن‌ها می‌توانند شما را راهنمایی کنند و هرگونه سوال یا نگرانی را برطرف کنند. 
• اطلاع‌رسانی درباره داروها: اگر دارویی استفاده می‌کنید، به پزشک خود اطلاع دهید. برخی از داروها ممکن است بر روی فعالیت مغزی تاثیر داشته باشند و پزشک ممکن است شما را راهنمایی کند که آیا باید این داروها را قبل از آزمایش متوقف کنید یا نه. 
• محدودیت مصرف مواد محرک: پیش از آزمایش EEG، ممکن است پزشک شما از شما بخواهد مصرف مواد محرک مانند: قهوه، چای، نیکوتین یا الکل را محدود کنید یا از آن‌ها خودداری کنید. این مواد می‌توانند تأثیری بر روی فعالیت مغزی داشته باشند و نتایج EEG را تحت تاثیر قرار دهند. 
• شستشوی سر: قبل از رفتن به مطب یا بیمارستان برای انجام EEG، ممکن است به شما توصیه شود سر خود را با آب و شامپو بشویید و هیچ محصولی از قبیل ژل و مواد محرک استفاده نکنید. این کار باعث از بین رفتن چربی، روغن یا ذرات دیگری که ممکن است مانع از تماس مناسب الکترودها با پوست شوند، می‌شود. 
• اطلاع از راهنمایی‌ها: به دقت دستورالعمل‌هایی که قبل از آزمایش برای شما داده شده است را مطالعه کنید. این شامل محدودیت‌های مصرف غذا و آب قبل از آزمایش، راهنمایی‌های مربوط به پوشیدن لباس مناسب و عدم استفاده از اکسسوری‌های فلزی است. 

اقدامات بعد از نوار مغزی

بعد از انجام الکتروانسفالوگرافی، برخی اقدامات و توصیه‌ها را باید رعایت کنید. در ادامه چندین اقدام مهم بعد از آزمایش EEG آمده است: 

• استراحت: پس از اتمام آزمایش EEG، بهتر است استراحت کنید. برخی افراد ممکن است پس از آزمایش احساس خستگی یا خواب آلودگی کنند. به بدن و ذهن خود اجازه دهید برای بازیابی کامل استراحت کند. 
• پاکسازی پوست: اگر الکترودها با ژل بر روی پوست شما نصب شده بودند، بعد از آزمایش EEG بهتر است پوست خود را با آب و شامپو پاک کنید تا هر گونه ژل باقیمانده را بردارید. این کار می‌تواند از تحریک پوست جلوگیری کند و موجب راحتی شما شود. 
• ادامه مصرف داروها: اگر شما داروهایی را قبل از آزمایش EEG مصرف می‌کردید، پزشک، راهنمایی خواهد کرد که آیا باید مصرف آن‌ها را ادامه دهید یا نه. در صورتی که داروها به شما تجویز شده‌اند، ممکن است لازم باشد آن‌ها را همچنان مصرف کنید. 

در طول نوار مغزی

آنچه در طول EEG اتفاق می‌افتد، مراحل مختلفی دارد که این مراحل عبارتند از: 

1. روی یک تخت راحت دراز می‌کشید.
2. یک تکنسین حدود ۲۳ الکترود را با چسب یا خمیر روی پوست سر شما قرار می‌دهد. 
3. با چشمان باز یا بسته استراحت می‌کنید. 
4. شما ممکن است به نور روشن نگاه کنید یا به طور متفاوتی نفس بکشید تا ببینید آیا مغز شما در طول این مراحل فعال‌سازی تغییراتی دارد یا خیر.
5. اگر تشنج داشته باشید، تکنسین فعالیت را در پرونده یادداشت می‌کند. 
6. در طول EEG های معمول، تکنسین به مدت ۲۳ دقیقه فرایند مغز را ضبط می‌کند و تلاش می‌کند حداقل بخشی از خواب آلودگی یا خواب را به دست آورد. در طول EEG که چندین ساعت طول می‌کشد، آن‌ها تلاش می‌کنند تا ضبط خواب طولانی‌تری داشته باشند و مطالعه را به مدت یک ساعت و ۱۵ دقیقه ثبت کنند. 
7. در طول EEG سرپایی، شما معمولاً به خانه می‌روید و فعالیت‌های معمول خود را انجام می‌دهید. شما باید یک ضبط کننده EEG قابل حمل را برای یک تا سه روز همراه خود داشته باشید. 

نتایج EEG به چه معناست؟ 

پزشک، الگوهای امواج مغزی را که EEG شناسایی کرده است، بررسی می‌کند. نتایج آزمایش الگوها را طبیعی یا غیرعادی توصیف می‌کند. الگوهای غیر طبیعی دلایل مختلفی دارند که این الگوها عبارت‌اند از: 

• الکلیسم و سوء مصرف مواد 
• خونریزی در مغز 
• تورم مغز (ادم) 
• تومور مغزی
• آسیب سر
• میگرن 
• اختلال تشنجی مانند صرع
• اختلال خواب، مانند آپنه خواب یا نارکولپسی
• سکته 

کلام پایانی 

در این مقاله، به صورت کامل تمام سوال‌ها در مورد EEG را پاسخ دادیم. روش کار، اقدامات قبل و بعد از الکتروانسفالوگرافی را به تفصیل توضیح دادیم. همچنین به بررسی عوارض، مزایا و کاربرد‌های آن پرداختیم، انتظار می‌رود با مطالعه این مقاله به صورت کامل با نوار مغزی آشنا شده باشید. 

سوالات متداول