رزرو نوبت
مغز برای اینکه به خوبی کار کند نیاز به تامین مداوم اکسیژن و مواد مغذی دارد. اگر خونرسانی حتی برای مدت کوتاهی قطع شود، می‌تواند مشکلاتی ایجاد کند. سلول‌های مغز تنها پس از چند دقیقه بدون خون یا اکسیژن شروع به مردن می‌کنند. سکته مغزی یا حمله مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به مغز شما متوقف شود که یک وضعیت اضطراری است. در این مقاله به صورت کامل به انواع، راه‌های تشخیص، پیشگیری و درمان خواهیم پرداخت، برای آشنایی کامل با این مفاهیم تا انتهای مقاله، همراه ما باشید.
سکته مغزی چیست؟
سکته مغزی(stroke)، زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون در بخشی از مغز از بین می‌رود. سلول‌های مغز نمی‌توانند اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز خود را از خون دریافت کنند و در عرض چند دقیقه شروع به مردن می‌کنند. این شرایط می‌تواند باعث آسیب مغزی پایدار، ناتوانی طولانی مدت یا حتی مرگ شود. وقتی سلول‌های مغز می‌میرند، عملکرد مغز از بین می‌رود. ممکن است نتوانید کارهایی را انجام دهید که توسط آن قسمت از مغز کنترل می‌شود.
عوارض سکته مغزی
حمله مغزی ممکن است بر برخی توانایی‌ها تأثیر بگذارد که عبارت‌اند از:
- حرکت کردن
- صحبت کردن
- کنترل احساسات
- نفس کشیدن
- فکر کردن
- قدرت حافظه
- کنترل روده و مثانه
- مشکل در کنترل سایر عملکردهای حیاتی بدن
انواع سکته مغزی
۲ نوع stroke وجود دارد: ایسکمی و هموراژیک.
ایسکمی
ایسکمی به شرایطی اشاره دارد که در آن جریان خون و اکسیژن به بخشی از بدن، به ویژه مغز، به طور کافی نمی‌رسد، که اغلب به دلیل انسداد یک رگ خونی رخ می‌دهد. این انسداد می‌تواند ناشی از لخته شدن خون یا تنگی عروق به دلیل پلاک‌ها و رسوبات چربی باشد. سکته ایسکمی شایع‌ترین مثال برای این حالت است که در آن خونرسانی ناکافی به مغز موجب آسیب بافت مغزی و بروز علائمی مثل ضعف، گیجی و از دست دادن قدرت تکلم می‌شود. درمان فوری این شرایط اغلب شامل رفع انسداد و بازیابی جریان خون است تا از آسیب دائمی جلوگیری شود.
هموراژیک (خونریزی داخلی)
هموراژیک به وقوع خونریزی داخلی اشاره دارد، که می‌تواند در هر قسمتی از بدن رخ دهد اما زمانی که در مغز اتفاق بیفتد می‌تواند خطرناک و فوری باشد. سکته هموراژیک رخ می‌دهد زمانی که یک رگ خونی در مغز پاره شده و به بافت اطراف خونریزی کند. این شرایط باعث افزایش فشار داخل جمجمه شده و می‌تواند به آسیب سلول‌های مغزی منجر شود. ممکن است علائمی شبیه به سکته ایسکمی بروز کنند، اما ممکن است شدت آن‌ها سریع‌تر و شدیدتر باشد. درمان آن معمولاً نیاز به مداخله‌ی جراحی برای کاهش فشار داخل جمجمه دارد و ممکن است شامل داروهایی برای کاهش فشار خون و پیشگیری از خونریزی بیشتر باشد.
علل سکته مغزی
stroke زمانی ایجاد می‌شود که جریان خون به مغز متوقف یا مختل شود. این شرایط می‌تواند در اثر عوامل گوناگونی ایجاد شود، اما به طور کلی به دو دسته‌ی اصلی تقسیم می‌شود: ایسکمی و هموراژیک.
علل سکته ایسکمی شامل موارد زیر می‌شود:
- لخته شدن خون در یکی از شریان‌های رساننده به مغز که می‌تواند در اثر تصلب شرایین یا رسوب کلسترول ایجاد شود.
- وقتی لخته خون (امبولوس) از جای دیگری از بدن به سمت مغز حرکت کرده و یکی از رگ‌های خونی را مسدود می‌کند.
- کاهش جریان خون سیستمیک که می‌تواند در اثر شوک، فشار خون پایین، یا مشکلات قلبی مثل آریتمی‌ها رخ دهد.
علل سکته هموراژیک:
- فشار خون بالا که بزرگ‌ترین عامل خطر برای سکته‌های هموراژیک است و می‌تواند به دیواره‌های شریان‌ها آسیب رسانده و باعث پارگی آن‌ها شود.
- تورم ضعیف شده‌ی دیواره‌های عروق خونی که می‌تواند بترکد و منجر به خونریزی شود.
- نقایص مادرزادی در ساختار عروق خونی که باعث خونریزی می‌شود.
- استفاده از رقیق‌کننده‌های خون مانند وارفارین یا آسپرین نیز می‌تواند ریسک خونریزی را افزایش دهد.
همچنین بخوانید: خونریزی مغزی
عوامل خطر سکته مغزی
هر کسی در هر سنی ممکن است دچار سکته شود، اما اگر عوامل خطر خاصی داشته باشید، احتمال stroke افزایش می‌یابد. برخی از عوامل خطر آن را می‌توان تغییر داد یا مدیریت کرد.
عوامل خطر قابل درمان
عامل‌های خطر سکته مغزی که قابل تغییر، درمان یا مدیریت پزشکی هستند:
- فشار خون بالا: فشار خون ۱۴۰/۹۰ یا بالاتر می‌تواند به رگ‌های خونی که خونرسانی به مغز می‌کند آسیب برساند.
- بیماری قلبی: بیماری قلبی دومین عامل خطر مهم برای stroke و عامل اصلی مرگ در میان بازماندگان آن است. بیماری قلبی و سکته دارای بسیاری از عوامل خطر یکسان هستند.
- دیابت: افراد مبتلا به دیابت نسبت به افراد بدون دیابت بیشتر در معرض خطر سکته مغزی هستند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن خطر سکته ایسکمی را تقریبا دو برابر می‌کند.
- قرص‌های ضد بارداری
- سابقه TIA (حملات ایسکمی گذرا): آن‌ها علائم مشابه سکته مغزی دارند، اما علائم ادامه نمی‌یابد.
- تعداد بالای گلبول‌های قرمز خون: افزایش قابل توجه تعداد گلبول‌های قرمز، خون را غلیظ می‌کند و احتمال لخته شدن را افزایش می‌دهد.
- کلسترول و چربی خون بالا: سطوح بالای کلسترول می‌تواند به ضخیم شدن یا سخت شدن شریان‌های ناشی از تجمع پلاک کمک کند. پلاک رسوبی از مواد چرب، کلسترول و کلسیم است. تجمع پلاک در داخل دیواره رگ‌ها می‌تواند میزان جریان خون به مغز را کاهش دهد.
- چاقی: چاقی خطر ابتلا به سکته مغزی را از طریق ترویج فشار خون بالا، دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی افزایش می‌دهد.
- مصرف الکل: فشار خون را بالا می‌برد و نوشیدن زیاد الکل می‌تواند منجر به سکته شود.
- مواد مخدر: سوء مصرف مواد IV (داخل وریدی) خطر بالای stroke ناشی از لخته شدن خون (آمبولی مغزی) را به همراه دارد.
- ریتم غیر طبیعی قلب: برخی از انواع بیماری‌های قلبی می‌توانند خطر سکته مغزی را افزایش دهند.
- ناهنجاری‌های ساختاری قلب: دریچه‌های قلب آسیب دیده (بیماری دریچه‌ای قلب) می‌تواند باعث آسیب طولانی مدت قلب شود.
عوامل خطر غیر قابل درمان
عوامل خطر سکته مغزی که قابل تغییر نیستند:
- سن بالا: برای هر دهه زندگی پس از ۵۵ سالگی، شانس فرد برای سکته مغزی بیش از دو برابر می‌شود.
- جنسیت: سکته مغزی بیشتر در مردان رخ می‌دهد، اما زنان بیشتر از مردان بر اثر سکته جان خود را از دست می‌دهند.
- سابقه سکته قبلی: بعد از اینکه قبلاً سکته کرده اید، در معرض خطر بیشتری برای سکته مغزی هستید.
- وراثت یا ژنتیک: احتمال سکته مغزی در افرادی که سابقه خانوادگی سکته مغزی دارند بیشتر است.
علائم سکته مغزی
سکته مغزی یک وضعیت اضطراری است، دانستن علائم آن و دریافت سریع کمک بسیار مهم است؛ درمان زمانی موثرتر است که بلافاصله شروع شود. نشانه‌های آن ممکن است به طور ناگهانی رخ دهد و در هر فرد ممکن است متفاوت باشد. علامت‌ها عبارت‌اند از:
- ضعف یا بی‌حسی صورت، بازو یا پا، معمولاً در یک طرف بدن
- مشکل در صحبت کردن یا درک کردن
- مشکلات بینایی، مانند تیرگی یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم
- سرگیجه یا مشکلات تعادل یا هماهنگی
- مشکلات حرکتی یا راه رفتن
- غش (از دست دادن هوشیاری) یا تشنج
- سردردهای شدید بدون علت شناخته شده، به خصوص اگر به طور ناگهانی رخ دهد
سایر علائم نادر عبارت‌اند از:
- حالت تهوع یا استفراغ ناگهانی که ناشی از یک بیماری ویروسی نیست
- از دست دادن یا تغییر مختصر هوشیاری، مانند: غش، گیجی، تشنج یا کما
- TIA، سکته مغزی گذرا
FAST چیست؟
FAST یک راه آسان برای به خاطر سپردن علائم سکته است. با دیدن این علائم متوجه می‌شوید که باید سریع با اورژانس تماس بگیرید. FAST مخفف:
- F – افتادگی صورت: افتادگی و بی‌حسی در یک طرف صورت
- A – ضعف بازو: ضعیف یا بی‌حس یک دست هنگامی که فرد هر دو دست خود را همزمان بلند می‌کند، ممکن است یک دست به سمت پایین حرکت کند.
- S – مشکل گفتار: فرد در تکلم و صحبت کردن دچار مشکل می‌شود، وقتی از فرد خواسته می‌شود نمی‌تواند یک جمله ساده را به درستی تکرار کند.
- T – زمان تماس با اورژانس: اگر کسی هر یک از این علائم را نشان داد، فورا با ۱۱۵ تماس بگیرید. حتی اگر علامت از بین رفت، زمان اولین ظهور علائم را یادداشت کنید.
پیشگیری
اگر فردی قبلاً سکته کرده یا در معرض خطر سکته مغزی است، می‌تواند برای جلوگیری از سکته در آینده تغییراتی در سبک زندگی سالم ایجاد کند:
- خوردن یک رژیم غذایی سالم برای قلب
- داشتن وزن سالم
- مدیریت استرس
- انجام فعالیت بدنی منظم
- ترک سیگار
- کنترل فشار خون و سطح کلسترول
تشخیص سکته مغزی
پزشک، سابقه پزشکی کامل بیمار را بررسی می‌کند و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. برای سکته مغزی به آزمایش‌هایی مانند تصویربرداری از مغز و اندازه گیری جریان خون در مغز نیاز خواهید داشت. آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- سی تی اسکن مغز: یک آزمایش تصویربرداری که از اشعه ایکس برای گرفتن تصاویر واضح و دقیق از مغز استفاده می‌کند. سی تی اسکن مغز می‌تواند خونریزی در مغز یا آسیب سلول‌های مغزی ناشی از سکته را نشان دهد. برای یافتن ناهنجاری‌ها و کمک به یافتن محل یا نوع سکته مغزی استفاده می‌شود.
- ام آر آی: این آزمایش از ترکیبی از آهنرباهای بزرگ، فرکانس‌های رادیویی و کامپیوتر برای تهیه تصاویر دقیق از اندام‌ها و ساختارهای بدن استفاده می‌کند. MRI از میدان‌های مغناطیسی برای یافتن تغییرات کوچک در بافت مغز استفاده می‌کند که به یافتن و تشخیص سکته مغزی کمک می‌کند.
- CTA (آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری) تصویر اشعه ایکس از رگ‌های خونی: سی تی آنژیوگرافی از فناوری سی تی برای گرفتن تصاویری از رگ‌های خونی استفاده می‌کند.
- MRA (آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی): این آزمایش از فناوری MRI برای بررسی جریان خون از طریق شریان‌ها استفاده می‌کند.
- سونوگرافی داپلر (سونوگرافی کاروتید): آزمایشی که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از داخل شریان‌های کاروتید استفاده می‌کند. این آزمایش می‌تواند نشان دهد که آیا پلاک شریان‌های کاروتید شما را باریک یا مسدود کرده است.
آزمایشات قلبی
آزمایش‌های قلبی زیر نیز ممکن است برای کمک به تشخیص مشکلات قلبی که ممکن است منجر به سکته مغزی شده باشد استفاده شود:
- الکتروکاردیوگرام (ECG): این تست فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. هر گونه ریتم نامنظم قلب را که ممکن است باعث سکته شده باشد را نشان می‌دهد.
- اکوکاردیوگرافی: این آزمایش از امواج صوتی برای ایجاد تصویری از قلب استفاده می‌کند. این آزمایش اندازه و شکل قلب را نشان می‌دهد، می‌تواند بررسی کند که آیا دریچه‌های قلب به درستی کار می‌کنند یا خیر. همچنین می‌تواند ببیند که آیا لخته‌های خون در قلب شما وجود دارد یا خیر.
درمان
درمان سکته مغزی شامل دارو، جراحی و توانبخشی است. اینکه کدام درمان انتخاب می‌شود به نوع سکته مغزی و مرحله درمان بستگی دارد. مراحل مختلف عبارتند از:
- درمان حاد، تلاش برای متوقف کردن سکته مغزی در حالی که در حال وقوع است
- توانبخشی پس از سکته مغزی، برای غلبه بر ناتوانی‌های ناشی از سکته مغزی
- پیشگیری، برای جلوگیری از اولین سکته مغزی یا اگر قبلاً دچار آن شده‌اید
درمان ایسکمی
داروهایی که برای درمان ایسکمی استفاده می‌وشند عبارت‌اند از:
- ممکن است tPA، (فعال کننده پلاسمینوژن بافتی)، دارویی برای حل کردن لخته خون تجویز شود. بیمار می‌تواند این دارو را ظرف ۴ ساعت پس از شروع علائم استفاده کند. هر چه زودتر آن را استفاده کند، شانس بهبودی او بیشتر می‌شود.
- اگر بیمار نتواند tPA مصرف کند، باید دارویی برای جلوگیری از جمع شدن پلاکت‌ها و تشکیل لخته خون یا رقیق کننده‌های خون مانند آسپرین مصرف کند.
- در صورتی که فرد، بیماری شریان کاروتید داشته باشد، ممکن است به روشی برای باز کردن شریان کاروتید مسدود شده نیاز داشته باشد.
درمان هموراژیک
درمان‌های حاد سکته هموراژیک بر توقف خونریزی تمرکز دارند. اولین قدم این است که علت خونریزی در مغز را پیدا کرد. مرحله بعدی کنترل آن است:
- اگر فشار خون بالا دلیل خونریزی باشد، ممکن است داروهای فشار خون به بیمار داده شود.
- اگر علت آنوریسم باشد، ممکن است بیمار به بریدن آنوریسم یا آمبولیزاسیون نیاز داشته باشد. این‌ها جراحی‌هایی برای جلوگیری از نشت بیشتر خون از آنوریسم هستند. همچنین می‌تواند به جلوگیری از ترکیدن مجدد آنوریسم کمک کند.
- اگر ناهنجاری شریانی وریدی (AVM) علت سکته مغزی باشد، بیمار به تعمیر AVM نیاز خواهد داشت. AVM مجموعه‌ای از شریان‌ها و وریدهای معیوب است که در مغز پاره می‌شوند. ترمیم این رگ‌ها از طریق راه‌های زیر انجام می‌شود:
- عمل جراحی
- تزریق ماده‌ای به رگ‌های خونی AVM برای جلوگیری از جریان خون
- تابش برای کوچک کردن عروق خونی AVM
- توانبخشی سکته مغزی می‌تواند به بیمار کمک کند تا مهارت‌هایی را که به دلیل آسیب از دست داده‌اند دوباره یاد بگیرند. هدف توانبخشی، این است که به فرد برای اینکه تا حد امکان مستقل شود و بهترین کیفیت زندگی برسد، کمک کند.
- پیشگیری از سکته مغزی دیگر نیز مهم است، زیرا سکته مغزی خطر ابتلا به سکته دیگر را افزایش می‌دهد. پیشگیری ممکن است شامل تغییرات سبک زندگی سالم برای قلب و داروها باشد.
کلام پایانی
سکته مغزی، یکی از بزرگ‌ترین دلایل از دست دادن عملکرد و مرگ و میر در سطح جهان است و درک آن اهمیت حیاتی دارد. پیشگیری بهتر از درمان است، بنابراین آگاهی از عوامل خطر و اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش این عوامل می‌تواند تاثیر بزرگی در کاهش خطر سکته مغزی داشته باشد. تشخیص به موقع علائم و دسترسی سریع به مراقبت‌های پزشکی اغلب تفاوت بین زندگی و مرگ، بهبودی کامل یا ناتوانی دائمی را رقم می‌زند. با همکاری پزشکان، دانش پزشکی پیشرفته و اراده‌ی فردی برای یک زندگی سالم، می‌توان امیدوار بود که بسیاری از افراد می‌توانند از این حوادث جلوگیری کنند یا دست‌کم اثرات آن را به حداقل برسانند.
سوالات متداول
توانبخشی می‌تواند شامل فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و مشاوره روان‌شناسی برای کمک به بهبودی و بازیافت مهارت‌های فیزیکی، کلامی و شناختی باشد.
رژیم غذایی سرشار از میوه‌ها، سبزیجات، دانه‌های کامل و سالم و کاهش مصرف نمک و چربی‌های اشباع می‌تواند به کنترل فشار خون و وزن کمک کند و خطر سکته مغزی را کاهش دهد.
