رزرو نوبت
زمانی که خونریزی مغزی اتفاق می‌افتد، مثل یک طوفان ناگهانی در اقیانوس آرام زندگی ما ظاهر می‌شود: بی‌خبر و قدرتمند. درک اینکه چطور و چرا چنین رویدادی رخ می‌دهد، می‌تواند از حالت وحشت و ناامیدی به حس تسلط و قدرتمندی در برابر سختی‌ها تغییر کند. در این مقاله، ما تمام نکات مربوط به این شرایط اورژانسی را مورد بررسی قرار خواهیم داد، برای آشنا با آن تا انتها همراه ما باشید.
خونریزی مغزی چیست؟
خونریزی مغزی (خونریزی داخل جمجمه ای) نوعی سکته مغزی است که باعث خونریزی در سر شما می‌شود. از آنجایی که مغز نمی‌تواند اکسیژن را ذخیره کند، برای تامین اکسیژن و مواد مغذی خود به یک سری رگ‌های خونی متکی است. هنگامی که این اتفاق رخ می‌دهد، یک رگ خونریزی می‌کند یا پاره می‌شود. خون در جمجمه و مغز جمع می‌شود. این وضعیت باعث فشار بر روی مغز می‌شود که از رسیدن اکسیژن و مواد مغذی به بافت‌ها و سلول‌های مغز جلوگیری می‌کند.
انواع خونریزی مغزی
بخش‌های زیادی در مغز وجود دارد، بنابراین اصطلاح خونریزی مغزی (خونریزی داخل جمجمه ای) برای پزشکان بسیار گسترده است. انواع خونریزی‌ها به پزشک شما کمک می‌کند تا محل وقوع خونریزی را شناسایی کنند. خونریزی در دو ناحیه اصلی، داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز و داخل بافت مغز رخ می‌دهد.
برای درک بهتر محل وقوع هر نوع خونریزی، شناخت اجزای داخل جمجمه کمک می‌کند. مغز دارای سه لایه غشایی (مننژ) بین جمجمه استخوانی و بافت مغز است. هدف مننژ، پوشاندن و محافظت از مغز است. خونریزی می‌تواند در هر نقطه بین این سه غشا رخ دهد. این سه غشا عبارتند از:
- سخت شامه
- عنکبوتیه
- نرم‌شامه یا پیا ماتر (Pia mater)
انواع خونریزی در داخل جمجمه اما خارج از بافت مغز عبارتند از:
- خونریزی اپیدورال: این خونریزی بین استخوان جمجمه و بیرونی‌ترین لایه غشایی، یعنی سخت شامه اتفاق می‌افتد.
- خونریزی ساب دورال: این خونریزی بین دورا ماتر و غشای عنکبوتیه اتفاق می‌افتد.
- خونریزی زیر عنکبوتیه: این خونریزی بین غشای عنکبوتیه و پیا ماتر اتفاق می‌افتد.
دو نوع خونریزی وجود دارد که در داخل خود بافت مغز رخ می‌دهد:
- خونریزی داخل مغزی: این خونریزی در لوب ها، ساقه مغز و مخچه مغز رخ می‌دهد.
- خونریزی داخل بطنی: این خونریزی در بطن‌های مغز رخ می‌دهد که نواحی خاصی از مغز هستند، جایی که بدن مایع مغزی نخاعی (مایع محافظت از مغز و نخاع) را می‌سازد.
علائم خونریزی مغزی
نشانه‌های خونریزی مغزی بر اساس نوع آن متفاوت است، اما به صورت کلی عبارت‌اند از:
- سوزن سوزن شدن ناگهانی، ضعف، بی‌حسی یا فلج صورت، بازو یا پا، به ویژه در یک طرف بدن
- سردرد ناگهانی و شدید
- تهوع و استفراغ
- گیجی
- سرگیجه
- لکنت زبان
- کمبود انرژی یا خستگی
- خواب آلودگی
- مشکل در بلعیدن
- از دست دادن بینایی
- گرفتگی گردن
- حساسیت به نور
- از دست دادن تعادل یا هماهنگی عضلات
- مشکل تنفس و ضربان قلب غیر طبیعی
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری و کما
علل خونریزی مغز
معمولا پاره شدن رگ خونی دلیل خونریزی در مغز است؛ در نتیجه، خون اضافی در مغز جمع می‌شود. دلایل این خونریزی عبارت‌اند از:
- ضربه به سر (سقوط، تصادف اتومبیل، آسیب ورزشی و غیره)
- تجمع رسوبات چربی در شریان‌ها (آترواسکلروز)
- لخته خون
- ضعف در دیواره رگ خونی (آنوریسم مغزی)
- ناهنجاری شریانی وریدی یا AVM
- تجمع پروتئین در دیواره سرخرگ مغز (آنژیوپاتی آمیلوئید مغزی)
- تومور مغزی
همچنین بخوانید: همانژیوم مغزی چیست؟
عوامل خطر
خونریزی مغزی می‌تواند هر فردی را در هر سنی، از نوزاد تا بزرگسال، تحت تاثیر قرار دهد، اما در میان بزرگسالان بالای ۶۵ سال شایع‌تر است. در ادامه عواملی خطرناکی که موجب خونریزی در مغز می‌شوند را نام می‌بریم:
- فشار خون بالا
- مصرف مواد مخدر
- مصرف تنباکو
- شرایط خونریزی یا شرایطی که نیاز به درمان با داروهای رقیق کننده خون (ضد انعقادها) دارند
- شرایط مرتبط با بارداری و زایمان (اکلامپسی، واسکولوپاتی پس از زایمان یا خونریزی داخل بطنی نوزاد)
- شرایطی که بر نحوه تشکیل دیواره رگ‌های خونی تاثیر می‌گذارد
در مورد شکستگی جمجمه بیش‌تر بخوانید!
عوارض خونریزی مغزی
اگر به سرعت درمان نشود، خونریزی می‌تواند منجر به آسیب دائمی مغز یا مرگ شود. کمبود اکسیژن به مغز می‌تواند سلول‌های مغزی را از بین ببرد و از ارتباط آن‌ها با سایر قسمت‌های بدن جلوگیری کند. این وضعیت بر عملکرد کلی بدن تأثیر می‌گذارد، بنابراین ممکن است بیمار، عوارضی که در ادامه نام می‌بریم را تجربه کند:
- از دست دادن حافظه
- مشکل در بلع، گفتار و ارتباط
- اختلالات هماهنگی و حرکتی
- ناتوانی در حرکت بخشی از بدن (فلج)
- بی‌حسی یا ضعف در بخشی از بدن
- از دست دادن بینایی
- تغییرات شخصیتی و یا تغییرات عاطفی
پیشگیری
افراد نمی‌توانند از همه علل خونریزی در مغز جلوگیری کنند، اما می‌توانند اقداماتی را برای کاهش خطر انجام دهند، این اقدامات عبارت‌اند از:
- مدیریت فشار خون
- کاهش سطح کلسترول
- حفظ وزن سالم
- اجتناب از مصرف الکل و ترک سیگار
- خوردن غذاهای سالم
- ورزش منظم
- اگر دیابت دارید، سطح قند خون را تنظیم کنید
- پوشیدن تجهیزات حفاظتی مانند کلاه ایمنی در حین فعالیت‌های خاص یا بستن کمربند ایمنی در وسایل نقلیه
تشخیص
پزشک پس از معاینه فیزیکی فوری، معاینه عصبی و آزمایش، خونریزی را تشخیص می‌دهد. آن‌ها ابتدا سابقه پزشکی کامل و علائم بیمار را بررسی می‌کنند. سپس، یکی از روش‌های تصویربرداری را برای تشخیص انتخاب می‌کنند؛ این آزمایشات تصویربرداری محل، وسعت و گاهی اوقات علت خونریزی را تعیین می‌کند. این روش‌ها عبارت‌اند از:
- توموگرافی کامپیوتری (CT) اسکن
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
- آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA)
- آزمایش‌های دیگر می‌تواند به تشخیص علت کمک کند که عبارت‌اند از:
- الکتروانسفالوگرام
- اشعه ایکس قفسه سینه
- آزمایش ادرار
- شمارش کامل خون (CBC)
- پونکسیون کمری (تپ ستون فقرات)
- آنژیوگرافی (برای آنوریسم یا ناهنجاری شریانی وریدی)
درمان
درمان خونریزی بر اساس شدت و محل آن در مغز متفاوت است. پزشک بر روی توقف خونریزی و مدیریت علت تمرکز می‌کند. به صورت کلی روش‌های درمان عبارت‌اند از:
- جراحی
- دارو
جراحی خونریزی مغزی
جراحی برای توقف خونریزی و رفع علت زمینه‌ای انجام می‌شود. انواع مختلف جراحی‌ها عبارتند از:
- رفع فشار: جراح سوراخی در جمجمه ایجاد می‌کند تا خون را تخلیه کند و فشار را کاهش دهد.
- کرانیکتومی: جراح، تکه‌ای از جمجمه را برای کاهش فشار بر می‌دارد. هنگامی که جمجمه باز است، جراح می‌تواند منبع خونریزی را درمان کند.
داروها
برخی از خونریزی‌ها در مغز نیازی به جراحی ندارند. تصمیم گیری به اندازه، علت و محل خونریزی و سایر عوامل مانند سلامت عمومی بیمار بستگی دارد. بر اساس نتایج آزمایش‌های تشخیصی، پزشک داروهای را برای درمان علائم، علت اصلی یا جلوگیری از عوارض خونریزی در مغز تجویز می‌کند. معمولا داروها برای درمان این بیماری عبارت‌اند از:
- داروهای ضد اضطراب
- داروهای ضد تشنج
- داروهای کنترل فشار خون
- مسکن‌ها
- داروهای استروئیدی (کورتیکواستروئیدها)
- نرم کننده‌های مدفوع (برای جلوگیری از زور زدن و فشار)
توانبخشی پس از خونریزی مغزی
ممکن است پس از خونریزی در ناحیه مغز، نیاز به توانبخشی باشد. بسته به شدت خونریزی، آسیب مغزی، احتمالی است که می‌تواند بر توانایی فرد برای انجام برنامه روزانه تأثیر بگذارد. توانبخشی می‌تواند به بیمار کمک کند تا عملکردهای مورد نیاز برای زندگی روزمره را بازیابد و از خونریزی مجدد در آینده جلوگیری کند. درمان‌های توانبخشی طولانی عبارت‌اند از:
- فیزیوتراپی
- گفتار درمانی
- کار درمانی
- تغییر عادات سبک زندگی برای کاهش خطر خونریزی دیگر
نرخ بقای افراد با خونریزی مغزی
شانس زنده ماندن بیمار پس از خونریزی مغزی، به شدت خونریزی، مدت زمان بین شروع خونریزی و درمان، سلامت کلی و سایر عوامل بستگی دارد. اگر در در زمان بروز اولین نشانه درمان شود، شانس زنده ماندن افراد خوب است. مطالعات نشان می‌دهد که سکته مغزی سومین علت مرگ و میر است. در حالی که سکته مغزی یک علت شایع مرگ است، اما همه کسانی که سکته مغزی را تجربه می‌کنند، عوارض تهدید کننده زندگی ندارند.
کلام پایانی
با وجود ترس و نگرانی‌هایی که خونریزی مغزی به دنبال دارد، درک صحیح و به موقع از علائم و علل می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت و درمان آن ایفا کند. تاکید بر اینکه هر فرد باید در زمینه پیشگیری از بیماری‌هایی که می‌توانند به این وضعیت منجر شوند، مانند فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی، هوشیار باشد، ضروری است. همچنین، دانستن اینکه در صورت بروز هریک از نشانه‌های آن باید بی‌درنگ اقدامات اورژانسی را انجام داد، می‌تواند تفاوتی حیاتی ایجاد کند.
سوالات متداول
اولین علامت خونریزی در مغز، سردرد ناگهانی و شدید است.
خونریزی داخل جمجمه‌ای در داخل جمجمه رخ می‌دهد، در حالی که خونریزی داخل مغزی خونریزی در بافت مغز است.
