آنوریسم مغزی: شناخت، پیشگیری و درمان

در این مقاله، ما به بررسی چیستی آنوریسم مغزی، علائم هشداردهنده و روش‌های تشخیصی می‌پردازیم. همچنین با بررسی عوارض ناشی از پارگی آنوریسم و گزینه‌های درمانی موجود، شما را در مسیر درک بهتر این بیماری و انتخاب درست‌ترین رویکرد درمانی یاری می‌کنیم. ما در این مقاله، بر اهمیت آگاهی و تشخیص به موقع برای کاهش ریسک عوارض جانبی تاکید خواهیم کرد. برای آشنایی با این مفاهیم تا انتهای مقاله، همراه ما باشید. 

آنوریسم مغزی چیست؟ 

آنوریسم مغزی، یک قسمت برآمده یا بادکنکی غیر طبیعی رگ خونی ضعیف در مغز است. هرچه برآمدگی بزرگتر باشد، احتمال خونریزی آن در داخل و اطراف مغز بیشتر می‌شود. هنگامی که آنوریسم خونریزی می‌کند، اغلب باعث مرگ ناگهانی می‌شود. کسانی که زنده می‌مانند اغلب دچار اختلال عملکرد عصبی هستند. خونریزی آنوریسم، باعث سکته مغزی می‌شود که می‌تواند به طور جدی به عملکرد گفتار، حرکتی و حسی آسیب برساند. 

آنوریسم همچنین می‌تواند در رگ‌های اصلی سر و گردن منتهی به مغز به نام شریان‌های کاروتید رخ دهد که نتایج ویرانگر مشابهی دارد. شریان‌های کاروتید، رگ‌هایی در گردن هستند که جلوتر از عضله بزرگ گردن در کنار گردن قرار دارند که می‌توان نبض آن‌ها را احساس کرد. 

آنوریسم مغزی یک برآمدگی غیرطبیعی در دیواره یک شریان در مغز است. گاهی اوقات آنوریسم توت نامیده می‌شود زیرا اغلب به اندازه یک توت کوچک است. بیشتر آنوریسم‌های مغزی تا زمانی که بزرگ شوند، شروع به نشت خون یا ترکیدن نکنند، هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. 

علائم آنوریسم مغزی

بیشتر آنوریسم‌های مغزی که پاره نشده اند، علائمی ایجاد نمی‌کنند. این به خصوص اگر کوچک باشند صادق است. آنوریسم‌های مغزی ممکن است در طول آزمایش‌های تصویربرداری که برای شرایط دیگر انجام می‌شود، پیدا شوند. با این حال، پارگی آنوریسم یک بیماری بسیار جدی است که معمولاً باعث سردرد شدید می‌شود. و اگر آنوریسم پاره نشده به بافت مغز یا اعصاب فشار بیاورد، ممکن است باعث درد و سایر علائم شود. 

در مورد انواع سردرد نیز بخوانید!

اگر آنوریسم مغزی به اعصاب مغز فشار بیاورد، می‌تواند علائم و نشانه‌هایی را ایجاد کند. این نشانه‌ها عبارت‌اند از: 

• افتادگی پلک
• دوبینی یا سایر تغییرات در بینایی
• درد در بالا یا پشت چشم
• گشاد شدن مردمک چشم
• بی‌حسی یا ضعف در یک طرف صورت یا بدن

آنوریسم پاره شده

سردرد ناگهانی و شدید علامت اصلی پارگی آنوریسم است. این سردرد اغلب توسط مردم به عنوان بدترین سردردی که تا به حال تجربه کرده‌اند توصیف می‌شود. 

علاوه بر سردرد شدید، علائم پارگی آنوریسم می‌تواند شامل موارد زیر باشد: 

• تهوع و استفراغ
• گرفتگی گردن
• تاری یا دوبینی
• حساسیت به نور
• تشنج
• افتادگی پلک
• از دست دادن هوشیاری
• گیجی

نشتی آنوریسم

در برخی موارد، آنوریسم ممکن است مقدار کمی خون نشت کند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، اغلب یک پارگی شدیدتر به دنبال دارد. نشتی ممکن است چند روز یا چند هفته قبل از پارگی اتفاق بیفتد. علامت آن، سردرد ناگهانی و بسیار شدید که ممکن است چند روز و تا دو هفته طول بکشد، است. 

آنوریسم پاره نشده

آنوریسم مغزی پاره نشده ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد، به خصوص اگر کوچک باشد. با این حال، آنوریسم بزرگ‌تر پاره نشده ممکن است بر بافت‌ها و اعصاب مغز فشار بیاورد. علائم آن عبارت‌اند از:

• درد بالا و پشت یک چشم
• گشاد شدن مردمک
• تغییر در بینایی یا دوبینی
• بی‌حسی یک طرف صورت

انواع آنوریسم مغزی

آنوریسم مغزی می‌تواند سه شکل کلی داشته باشد که عبارت‌اند از: 

• ساکولار 
• دوکی شکل 
• قارچی

ساکولار

اولین مورد که ساکولار نامیده می‌شود، زمانی اتفاق می‌افتد که یک کیسه یا کیسه در یک طرف دیواره رگ خونی تشکیل شود. این نوع آنوریسم شبیه یک توت است که از درخت آویزان شده است. یک کیسه گرد و پر از خون است که از شریان اصلی یا یکی از شاخه‌های آن بیرون زده است. معمولاً روی شریان‌های قاعده مغز تشکیل می‌شود و شایع‌ترین نوع آنوریسم است. 

دوکی شکل

نوع دوم آنوریسم دوکی شکل نامیده می‌شود و برآمدگی بیرونی دیواره رگ خونی در همه جهات است. این نوع آنوریسم باعث برآمدگی در تمام طرف‌های شریان می‌شود. 

قارچی

آنوریسم قارچی این نوع آنوریسم در اثر عفونت ایجاد می‌شود. هنگامی که یک عفونت عروق مغز را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌تواند دیواره سرخرگ را ضعیف کند. این می‌تواند باعث ایجاد آنوریسم شود. 

علل آنوریسم مغزی

آنوریسم مغزی به دلیل نازک شدن دیواره سرخرگ‌ها ایجاد می‌شود. آنوریسم‌ها اغلب در چنگال‌ها یا انشعابات شریان‌ها ایجاد می‌شوند، زیرا آن نواحی از عروق ضعیف‌تر تشکیل شده اند. اگرچه آن‌ها می‌توانند در هر جایی از مغز ظاهر شوند، اما بیشتر در شریان‌های پایه مغز دیده می‌شوند. دلایل آن عبارت‌اند از:

1. فشار خون بالا: فشار زیاد خون به دیواره‌های رگ‌های خونی می‌تواند باعث ضعف آن‌ها شده و ممکن است منجر به پیدایش آنوریسم شود.

2. کشیدن سیگار: مصرف دخانیات یکی از عوامل خطر اصلی برای توسعه و پارگی آنوریسم‌های مغزی است.

3. الکل: مصرف بالای الکل نیز می‌تواند خطر پارگی آنوریسم مغزی را افزایش دهد.

4. سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه ابتلا به آنوریسم مغزی در خانواده‌شان وجود دارد، ممکن است ریسک بالاتری برای توسعه آنوریسم داشته باشند.

5. عوامل ژنتیکی خاص: بعضی بیماری‌های ژنتیکی، مانند بیماری کلیپل-ترنونه سندرم (Ehlers-Danlos syndrome)، یا بیماری پلی‌کیستیک کلیوی، ممکن است با افزایش خطر توسعه آنوریسم مغزی همراه باشند.

6. سن و جنس: خطر آنوریسم مغزی با افزایش سن بیشتر شده و در زنان بیشتر از مردان مشاهده می‌شود.

7. تروما و ضربه به سر: ضربه‌های شدید به سر می‌توانند منجر به ایجاد آنوریسم مغزی شوند.

8. بالا بودن چربی خون: هایپرلیپیدمی نیز می‌تواند به دیواره رگ‌های خونی آسیب رسانده و خطر آنوریسم مغزی را افزایش دهد.

9. شرایط پزشکی مزمن: بیماری‌هایی مانند فیبروموسکولار دیسپلازی، بیماری مارفان و بیماری قلبی مادرزادی می‌توانند خطر آنوریسم مغزی را افزایش دهند.

عوارض آنوریسم مغزی

وقتی آنوریسم مغزی دچار پارگی می‌شود، خون به سرعت به داخل محوطه جمجمه نشت کرده و معمولاً این حادثه در چند ثانیه اتفاق می‌افتد. خونریزی ناگهانی می‌تواند به طور مستقیم به بافت‌های نزدیک آسیب رسانده و حتی سلول‌های مغزی را کاملاً از بین ببرد. این امر باعث می‌شود فشار درون جمجمه‌ای افزایش یابد، که اگر بیش از حد باشد، می‌تواند جریان خون و اکسیژن‌رسانی به مغز را متوقف کرده و منجر به از دست دادن هوشیاری یا حتی مرگ شود. عوارض احتمالی ناشی از پارگی آنوریسم عبارت‌اند از: 

• خونریزی مکرر
• تنگی عروق
• تجمع مایع در مغز یا هیدروسفالی
• نوسانات سطح سدیم خون

خونریزی مکرر

آنوریسمی که یک بار پاره یا نشتی خون داشته، ریسک بالایی برای خونریزی مجدد دارد. هر گونه خونریزی دوباره می‌تواند به سلول‌های مغزی آسیب بیشتری وارد کند. 

تنگی عروق

در پی پارگی آنوریسم، عروق خونی مغز ممکن است منقبض شده و باریک گردند، که به آن وازواسپاسم گفته می‌شود. وازواسپاسم می‌تواند موجب سکته‌ی مغزی ایسکمی شود، که در آن جریان خون محدود به سلول‌های مغزی شده و ممکن است به فقدان سلولی و آسیب‌های اضافی منجر شود. 

تجمع مایع در مغز یا هیدروسفالی

غالباً، آنوریسم پاره شده در فضای زیر عنکبوتیه، یعنی بین مغز و پوشش نازک آن روی می‌دهد. خون پس از نشت ممکن است حرکت سیال مغزی‌نخاعی را مسدود کند، که در نتیجه منجر به تجمع مایع فراوان در مغز شده، فشار به آن وارد کرده و آسیب‌های تدریجی ایجاد می‌کند. 

نوسانات سطح سدیم خون

خونریزی داخل مغزی می‌تواند بر تعادل سدیم خون تاثیر گذشته و منجر به کاهش غیر طبیعی آن شود، که معمولاً از آسیب به هیپوتالاموس ناشی می‌شود. کاهش سطح سدیم می‌تواند منجر به ورم مغزی (ادم) و آسیب دائمی به سلول‌ها شود. 

عوامل خطر آنوریسم مغزی

عوامل متعددی می‌توانند در ضعف دیواره شریان نقش داشته باشند. این عوامل ممکن است خطر آنوریسم مغزی یا پارگی آنوریسم را افزایش دهند. برخی از این عوامل خطر در طول زمان ایجاد می‌شوند. اما برخی از شرایط موجود در بدو تولد می‌تواند خطر ابتلا به آنوریسم مغزی را افزایش دهد. عامل‌های خطر عبارتند از: 

• افزایش سن: آنوریسم مغزی در هر سنی ممکن است رخ دهد. با این حال، آن‌ها در سنین بین ۳۰ تا ۶۰ سال شایع‌تر هستند. 
• جنسیت: آنوریسم مغزی در زنان بیشتر از مردان است. 
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن یک عامل خطر برای تشکیل آنوریسم مغزی و پارگی آن است. 
• فشار خون بالا: این وضعیت می‌تواند شریان‌ها را ضعیف کند.
• مصرف مواد مخدر، به ویژه مصرف کوکائین: مصرف مواد مخدر باعث افزایش فشار خون می‌شود. اگر مواد مخدر به صورت داخل وریدی استفاده شود، می‌تواند منجر به عفونت شود و عفونت می‌تواند باعث ایجاد آنوریسم قارچی شود. 
• مصرف الکل: این کار باعث افزایش فشار خون و در ادامه مضرات افزایش فشار خون می‌شود. 
• اختلالات بافت همبند ارثی، مانند سندرم اهلرز-دانلوس (Ehlers–Danlos syndrome): این اختلالات، عروق خونی را ضعیف می‌کند. 
• بیماری کلیه پلی‌کیستیک: این اختلال ارثی منجر به ایجاد کیسه‌های پر از مایع در کلیه‌ها می‌شود. همچنین ممکن است فشار خون را افزایش دهد. 
• آئورت باریک که به کوآرکتاسیون آئورت معروف است: آئورت رگ خونی بزرگی است که خون غنی از اکسیژن را از قلب به بدن می‌رساند. 
• ناهنجاری شریانی وریدی مغز، معروف به AVM: در این حالت شریان‌ها و وریدهای مغز در هم پیچیده می‌شوند. این بر جریان خون تاثیر می‌گذارد. 
• سابقه خانوادگی: اگر اعضای خانواده آنوریسم مغزی داشته باشند، خطر ابتلای فرد بیشتر است.

نکته: برخی از انواع آنوریسم‌ها ممکن است پس از ضربه به سر یا در اثر برخی عفونت‌های خونی ایجاد شوند. 

عوامل خطر برای پارگی آنوریسم

عواملی وجود دارند که احتمال پارگی آنوریسم را افزایش می‌دهند. آن‌ها عبارت‌اند از: 

• داشتن آنوریسم بزرگ
• داشتن آنوریسم در نقاط خاص
• سیگار کشیدن
• داشتن فشار خون بالا درمان نشده

تشخیص آنوریسم مغزی

تشخیص آنوریسم مغزی معمولاً از طریق روش‌های تصویربرداری پزشکی صورت می‌گیرد، که به پزشکان این اجازه را می‌دهد که به دقت ساختارهای داخلی مغز را مشاهده کنند. این روش‌های تصویربرداری عبارت‌اند از: 

• آنژیوگرافی مغزی (Cerebral Angiography): به وسیله این روش می‌توان به طور دقیق موقعیت، اندازه و شکل آنوریسم را مشاهده کرد. آنژیوگرافی شامل تزریق ماده حاجب به رگ‌های خونی است تا عروق خونی را در تصاویر اشعه‌ایکس قابل رویت کند. 
• توموگرافی کامپیوتری (CT Scan): سی‌تی اسکن می‌تواند خونریزی ناشی از آنوریسم مغزی پاره شده را نشان دهد. 
• پونکسیون لومبار (Lumbar Puncture): اگر پزشک مشکوک به خونریزی زیر عنکبوتیه باشد که در سی‌تی قابل رویت نیست، ممکن است پونکسیون لومبار انجام دهد. این آزمایش شامل برداشتن نمونه مایع مغزی‌نخاعی از ناحیه پایین کمر است تا برای وجود خون بررسی شود. 
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی : ام‌آر‌آی می‌تواند تصاویر بسیار دقیقی از مغز و رگ‌های خونی ارائه دهد و در شناسایی آنوریسم‌های کوچک مغزی مفید است. 
• تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی آنژیوگرافی (MRA): این روش تصویربرداری که شکل خاصی از MRI است، برای مشاهده عروق خونی استفاده می‌شود و می‌تواند جزئیات دقیق‌تری از جریان خون و ساختار عروق ارائه دهد. 

درمان آنوریسم مغزی

درمان بستگی به اندازه و محل آنوریسم، عفونی بودن آن و ترکیدن آن دارد. اگر آنوریسم مغزی بترکد، علائم می‌تواند شامل سردرد ناگهانی و شدید، تهوع و استفراغ، سفتی گردن، از دست دادن هوشیاری و علائم سکته باشد. هر یک از این علائم نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد. 

معمولا از تکنیک‌های اندوواسکولار (آمبولیزاسیون) یا میکروسرجری (بریدن آنوریسم) برای جلوگیری از پارگی استفاده می‌شود. 

اندوواسکولار

در طول آمبولیزاسیون، آنوریسم را از داخل رگ خونی درمان می‌شود. پزشک آنوریسم را با سیم پیچ‌های جداشدنی کوچک می‌بندد، بنابراین نمی‌تواند با خون پر شود. همچنین تکنیک‌های دیگری مانند سیم پیچی با کمک بالون، سیم پیچی به کمک استنت و انحراف جریان برای درمان مورد استفاده قرار می‌گیرد. 

میکروسرجری 

بسته به شکل، اندازه و محل، گاهی اوقات می‌شود آنوریسم را با روش میکروسرجری با ایمنی بیشتری درمان کرد. این یک روش جراحی است که توسط جراحان مغز و اعصاب، انجام می‌شود. در طی این روش، جراح، زیر میکروسکوپ به آنوریسم دسترسی پیدا می‌کند و یک گیره تیتانیوم روی گردن آنوریسم قرار می‌دهد و جریان خون را در کیسه مسدود می‌کند تا از خونریزی جلوگیری شود. 

کلام پایانی

آگاهی از علائم و درمان‌های به موقع آنوریسم مغزی می‌تواند حیاتی باشد. مدیریت و پیشگیری از عوارض احتمالی ناشی از این بیماری پیچیده، نه تنها به بهبود پرونوس بیماران کمک می‌کند، بلکه کیفیت زندگی آن‌ها را نیز به طور قابل توجهی ارتقاء می‌بخشد. با پشتیبانی از تحقیقات پزشکی و پیروی از رهنمودهای درمانی موثق، ما می‌توانیم جامعه‌ای ایمن‌تر در برابر آنوریسم مغزی بسازیم و به کاهش نرخ مرگ و میر ناشی از این بیماری کمک کنیم. 

همچنین بخوانید: جراحی تومور قاعده جمجمه

سوالات متداول