رزرو نوبت
امروزه، اطلاعات سلامت و پزشکی لزوماً باید قابل دسترس و فهم باشند. شاید تا به حال کلمات «صرع» و «تشنج» را شنیده باشید، اما آیا تفاوت بین این دو مفهوم پیچیده پزشکی را به طور کامل درک می‌کنید؟ در این مقاله قصد داریم با زبانی ساده و روان، شما را به عمق دنیای این دو پدیده برده و تفاوت تشنج و صرع را روشن سازیم. برای آشنایی کامل با این دو بیماری تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
تشنج چیست؟
تشنج، عبارت است از یک تغییر ناگهانی و موقت در رفتار، حرکات یا هوشیاری که ناشی از فعالیت الکتریکی غیرطبیعی و موقت در مغز است. در طول حمله‌ی تشنجی، فرد ممکن است تجربه‌های عجیبی از جمله انقباضات عضلانی، غیبت ذهنی موقت، احساسات غیرعادی یا حتی غش کامل داشته باشد. تشنج‌ها می‌توانند جزئی (تنها بخشی از مغز را درگیر کنند) یا گسترده (تمام مغز را درگیر کنند) باشند و علل متفاوتی مانند تب بالا، عفونت‌های مغزی، آسیب دیدگی سر، مشکلات ارثی یا بیماری‌های مزمن مانند صرع می‌توانند به وقوع آن‌ها منجر شوند.
بیشتر بخوانید: تشنج در خواب: دلایل،عوامل خطر، تشخیص و درمان
انواع تشنج
انواع تشنج به سه دسته عمده تقسیم می‌شوند که بر اساس پاتوفیزیولوژی، علائم بالینی و الگوهای نوار مغزی (EEG) شناسایی می‌شوند:
تشنج‌های فوکال یا جزئی
این تشنج‌ها زمانی اتفاق می‌افتند که فعالیت ناهنجار الکتریکی در مغز محدود به یک ناحیه خاص است. تشنج‌های فوکال خود به دو زیرگروه تقسیم می‌شوند:
- فوکال ساده: در حین تشنج، فرد هوشیاری خود را حفظ می‌کند.
- فوکال پیچیده: تشنج با از دست دادن هوشیاری یا تغییراتی در آن همراه است.
- فوکال که به تشنج‌های ژنرالیزه تبدیل می‌شود: شروع با فوکال و سپس گسترش به تمام مغز.
تشنج‌های ژنرالیزه
این نوع تشنج‌ها در هر دو نیمکره مغز همزمان رخ می‌دهند و به صورت عمومی در سراسر بدن تاثیر می‌گذارند. انواع مختلفی وجود دارد:
- تونیک-کلونیک (سابقاً بزرگ یا Grand Mal نامیده می‌شد): شامل دوره‌هایی از سفت شدن بدن (تونیک) و لرزش‌های شدید (کلونیک).
- آبسانس (سابقاً کوچک یا Petit Mal نامیده می‌شد): اغلب با دوره‌های کوتاهی از خیرگی و از دست دادن آگاهی همراه است.
- آتونیک: از دست دادن کنترل عضلانی که منجر به افتادن ناگهانی می‌شود.
- کلونیک: لرزش‌های ریتمیک اعضای بدن.
- تونیک: سفت شدگی عضلات بدن به خصوص در پشت، پاها و بازوها.
- میوکلونیک: تشنج‌های مختصر و ناگهانی که عضلات را به شکل جهشی تکان می‌دهند.
- تشنج‌های نامحدود یا مشخص نشده: این نوع تشنج‌ها زمانی رخ می‌دهند که نمی‌توان مشخص کرد که فعالیت‌های ناهنجار الکتریکی مغز به طور فوکال شروع شده یا اینکه ژنرالیزه هستند.
علائم و نشانه‌های شایع تشنج
علائم شایع تشنج می‌توانند متنوع باشند و به نوع تشنج بستگی دارد. با این حال، برخی از علائم رایج عبارت‌اند از:
- انقباضات عضلانی ناخودآگاه و تکانه‌ها: ممکن است در یک ناحیه خاص از بدن، چندین قسمت، یا در تمام بدن رخ دهد.
- غش یا از دست دادن هوشیاری: فرد ممکن است برای دوره‌ای کوتاه به طور کامل به زمین بیفتد و هوشیاری خود را از دست بدهد.
- تغییرات در حس‌ها: تغییرات غیرعادی در بینایی، لامسه، بویایی یا شنوایی.
- اختلال در حرکت: مشکل در کنترل حرکات، از جمله حرکت‌های غیرطبیعی دست یا پا.
- علائم رفتاری ناگهانی: مانند تکان دادن سر بدون کنترل، حرکات غیرارادی چشم‌ها، به نظر رسیدن گیج یا دور از ذهن بودن.
- نشانه‌های حسی گذرا: حس بویایی، شنوایی یا بصری ناگهانی و غیرعادی که واقعی نیستند.
- حالت‌های عاطفی غیرمعمول: از قبیل ترس، اضطراب یا احساس پیش آمدن چیزی.
همچنین بخوانید: تشنج پنهان در کودکان: نشانه‌ها، تشخیص و راه‌های درمان
علل
دلایل تشنج متنوع و متفاوت هستند و می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- اختلالات الکترولیتی: ناهنجاری‌ها در سطح سدیم، کلسیم، پتاسیم و یا مایعات بدن.
- ضربه سر: آسیب‌دیدگی‌های ناحیه سر که منجر به تشنج می‌شوند.
- بیماری‌های عفونی: عفونت‌های مغزی مانند: مننژیت، انسفالیت، یا آبسه مغزی.
- تب بالا: بخصوص در کودکان، که به آن تب‌زدگی یا تشنج حرارتی گفته می‌شود.
- بیماری‌های مزمن مغزی: مثل تومورهای مغزی، صرع و بیماری آلزایمر.
- مصرف یا ترک مواد مخدر: الکل، کوکائین و امفتامین‌ها و همچنین ترک الکل یا مواد مخدر دیگر.
- اختلالات متابولیک: نظیر قند خون بسیار پایین (هیپوگلیسمی) یا بالا، اختلال در عملکرد کلیوی یا کبدی.
- ضایعات عروقی: انسداد یا خونریزی مغزی که به دنبال سکته مغزی رخ می‌دهد.
- اختلالات ژنتیکی یا مادرزادی: ناهنجاری‌های ساختاری مغز از هنگام تولد.
- بیماری‌های خودایمنی: بیماری‌هایی که باعث حمله سیستم ایمنی به مغز می‌شوند.
- نقص در تغذیه: کمبود شدید مواد مغذی مانند بی‌تیامینی ناشی از سوء تغذیه.
صرع چیست؟
صرع، یک اختلال مغزی است که شخص در آن به دلیل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز به صورت مکرر تشنج می‌کند. این بیماری می‌تواند به دلایل مختلف و یا بدون علت شناخته‌شده‌ای رخ دهد و بر کیفیت زندگی فرد تاثیر بگذارد.
در مورد صرع مقاوم به دارو بیشتر بخوانید!
انواع صرع
صرع دارای دسته‌بندی‌های مختلفی بر اساس نوع تشنج‌ها و الگوهایی که آن‌ها دنبال می‌کنند، است. دو دسته اصلی صرع شامل تشنج‌های ژنرالیزه (عومی) و فوکال (موضعی) هستند:
صرع‌های ژنرالیزه
در این نوع صرع، تشنج‌ها به طور همزمان در هر دو نیمکره مغز رخ می‌دهند. این دسته خود شامل زیرگروه‌های زیر است:
- تونیک: عضلات بدن به طور ناگهانی سفت شده و اغلب دست و پا کشیده می‌شوند.
- کلونیک: حرکات تکانه‌ای و ریتمیکی که معمولاً در دست‌ها و صورت دیده می‌شوند.
- تونیک-کلونیک: ترکیبی از حرکات سفت شدن و تکانه‌ای، معروف به تشنج بزرگ (Grand Mal).
- آبسانس: لحظات کوتاه از دست دادن هوشیاری که ظاهراً شخص به نظر خیره می‌شود (معمولاً در کودکان دیده می‌شود).
- آتونیک: از دست دادن قدرت عضلانی ناگهانی که می‌تواند منجر به افتادن ناگهانی شود.
- میوکلونیک: تشنج‌های سریع و کوتاه مدت که معمولاً به صورت لرزش‌های جزئی در دست‌ها یا پاها ظاهر می‌شوند.
صرع‌های فوکال یا موضعی
این تشنج‌ها از یک نقطه مشخص در مغز شروع می‌شوند و ممکن است در آن ناحیه محدود بمانند یا به دیگر نواحی مغز گسترش پیدا کنند. زیرگروه‌های اصلی عبارت‌اند از:
- فوکال آگاهانه: شخص در طول تشنج هوشیاری خود را حفظ می‌کند.
- فوکال با مختل شدن آگاهی: هوشیاری فرد به طور جزئی تغییر می‌کند و ممکن است دچار سردرگمی شود.
- فوکال به ژنرالیزه تبدیل شده: تشنجی که ابتدا به صورت فوکال شروع می‌شود و سپس به تشنج ژنرالیزه تونیک-کلونیک تبدیل می‌شود.
علائم صرع
- تشنج‌های عضلانی و انقباضات ناخواسته
- از دست دادن هوشیاری یا وقفه‌های ذهنی
- حالت‌های غیرعادی حسی یا شناختی نظیر احساس گیجی
- علائم رفتاری نظیر نگاه خیره بی‌وقفه
- بعد از پایان تشنج، احساس خستگی شدید و سردرگمی
علل صرع
- آسیب مغزی به دلیل ضربه یا سانحه
- بیماری‌های عفونی مانند مننژیت
- ناهنجاری‌های مادرزادی مغزی
- عوامل ژنتیکی و سوابق خانوادگی
- مشکلات متابولیک یا عدم تعادل شیمیایی در مغز
تفاوت تشنج و صرع
تشنج و صرع هر دو مرتبط با حالت‌های غیرعادی ناشی از فعالیت‌های الکتریکی در مغز هستند، اما آن‌ها را نباید با یکدیگر اشتباه گرفت. تشنج، یک رویداد موقت است که در آن بخشی یا همه مغز دچار اختلال در فعالیت الکتریکی می‌شود. این حالت می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله تب بالا (به خصوص در کودکان)، اختلالات الکترولیتی، سردرگمی، مسمومیت، آسیب دیدگی سر، استرس شدید یا بیماری‌های متعدد رخ دهد.
در حالی که صرع، اصطلاحی برای یک بیماری طولانی مدت است که در آن فرد به طور مکرر دچار تشنج می‌شود. این نشانه‌ای است که مغز به صورت دوره‌ای دچار اختلالات الکتریکی می‌شود. صرع ممکن است به دلیل یک اختلال زمینه‌ای مغزی باشد یا علت مشخصی نداشته باشد (صرع ایدیوپاتیک).
بنابراین، هر شخصی با صرع ممکن است تشنج‌های مکرر داشته باشد، اما هر تشنجی لزوماً به معنای داشتن صرع نیست. درواقع، تفاوت تشنج و صرع این است که تشنج، یک اتفاق یک باره و منحصربفرد باشد، در حالی که صرع، نشانگر یک الگوی تکرارشونده‌ی تشنج‌ها است.
بیشتر بخوانید: تفاوت ام اس و پارکینسون + راه‌های درمان هرکدام
تفاوت‌ها در تشخیص صرع و تشنج
- تشنج: تشخیص اغلب بر پایه گزارشات شاهدان و بررسی وضعیت‌های پزشکی که می‌توانند منجر به تشنج شوند (مثل قند خون) استوار است.
- صرع: تشخیص عموما به وسیله سابقه پزشکی تکرار تشنج‌ها، نوار مغزی (EEG)، و گاهی اوقات تصویربرداری‌های مانند MRI یا CT انجام می‌شود.
شباهت‌ها در تشخیص صرع و تشنج
- استفاده از نوار مغزی: هر دو مورد ممکن است نیاز به انجام EEG داشته باشند تا الگوهای غیرطبیعی فعالیت الکتریکی مغز رصد شود.
- تصویربرداری مغزی: MRI یا CT اسکن مغزی ممکن است در هر دو حالت برای بررسی وجود شرایط زمینه‌ای مانند تومورهای مغزی، آسیب مغزی یا تغییرات ساختاری استفاده شوند.
- بررسی‌های پزشکی: در هر دو حالت ممکن است بررسی‌های تکمیلی پزشکی مانند: آزمایش خون برای بررسی سطح الکترولیت‌ها، قند خون و چک کردن علل ممکن متابولیکی نیز انجام شود.
درمان
- تشنج: درمان اغلب به رفع علت زمینه‌ای مانند: کنترل تب، اصلاح سطح الکترولیت‌ها یا قند خون تمرکز دارد. اگر تشنج‌ها مکرر نباشند، ممکن است نیازی به درمان دارویی طولانی مدت نباشد.
- صرع: درمان معمولاً شامل داروهای ضد صرع است که برای کاهش یا جلوگیری از تشنج‌های مکرر تجویز می‌شوند. در موارد خاص، درمان‌های جراحی یا رژیم‌های غذایی خاص مانند رژیم کتوژنیک نیز ممکن است توصیه شود.
درمان بلندمدت در برابر کوتاه‌مدت
- تشنج: درمان ممکن است موقتی باشد و تنها تا زمانی که علت زمینه‌ای برطرف شود، ادامه یابد.
- صرع: درمان اغلب یک روند بلندمدت است و ممکن است نیاز به مدیریت طولانی‌مدت باشد.
پیگیری و نظارت
- تشنج: پس از یک تشنج، ممکن است نیاز به نظارت دقیق مداوم نباشد، مگر اینکه علت زمینه‌ای دائمی یا مکرر باشد.
- صرع: مدیریت صرع ممکن است شامل نظارت‌های منظم و بلند مدت، تنظیم دوز داروها و ارزیابی‌های مداوم باشد.
شباهت‌ها در درمان صرع و تشنج
- داروهای ضد تشنج: هم در مدیریت تشنج و هم صرع، داروهای ضد تشنج می‌توانند برای کنترل فعالیت الکتریکی ناهنجار در مغز استفاده شوند.
- پشتیبانی: هنگام وقوع تشنج چه به علت صرع یا علت دیگر، ممکن است مداخلات پشتیبانی حیاتی مشابهی مانند حفظ راه هوایی، اکسیژن‌رسانی و محافظت از بیمار در برابر آسیب مورد نیاز باشد.
- ابزار مدیریتی: در موارد خاص هر دو شرایط، ممکن است ابزار مدیریتی مانند دستبند حاوی اطلاعات پزشکی برای هشدار در مورد شرایط اورژانس مفید باشد.
نکته: درمان صرع و تشنج باید به صورت فردی و بر اساس تشخیص دقیق پزشک متخصص انجام شود. همچنین باید علائم، شرایط زمینه‌ای و پاسخ فرد به درمان‌های مختلف در نظر گرفته شود.
کلام پایانی
تفاوت تشنج و صرع ممکن است پیچیده به نظر برسند، اما با دانش مناسب، می‌توان به فهم عمیق‌تری از این مسائل دست یافت و به افراد مبتلا به این شرایط کمک کرد تا زندگی بهتری داشته باشند. به یاد داشته باشید که درک و شفافیت اطلاعات می‌تواند به احساس خودکارآمدی بیماران کمک کند.
سوالات متداول
خیر، با وجود آن که تشنج از علامت‌های اصلی صرع به حساب می‌آید، اما هر فردی که تشنج می‌کند لزوما به بیماری صرع مبتلا نیست.
بله، تشنج‌های ناشی از صرع معمولاً به دلیل اختلالی مزمن و تکرار شونده در فعالیت الکتریکی مغز رخ می‌دهند. در حالی که تشنج‌های معمولی ممکن است پاسخی موقتی به شرایطی خاص مانند تب بالا، عفونت، یا سطح پایین الکترولیت‌ها باشند و لزوما تکرار نشوند.
