رزرو نوبت
آب آوردن مغز یکی از مشکلات خطرناک مغزی است که باید برای درمان آن در اسرع وقت اقدام کرد. این بیماری که در پزشکی هیدروسفالی نامیده می‌شود، در صورت تشخیص، نگرانی‌های بسیاری را در فرد ایجاد می‌کند. در این مقاله، علل، علائم، راه‌های پیشگیریف تشخیص و درمان آن را بررسی خواهیم کرد. برای آشنایی با این موارد، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.
هیدروسفالی چیست؟
هیدروسفالی، وضعیتی است که مقدار زیادی مایع در قسمت‌هایی از مغز وجود دارد. مغز و نخاع توسط مایع شفافی به نام مایع مغزی نخاعی (CSF) احاطه شده است. مایع مغزی، در حفره‌هایی از مغز به نام بطن ساخته و ذخیره می‌شود که در اطراف مغز گردش کرده و از بطنی به بطن دیگر حرکت می‌کند. این مایع از مغز و نخاع محافظت می‌کند، مواد مغذی آن‌ها را تامین می‌کند و برخی از مواد زائد آن‌ها را از بین می‌برد.
هیدروسفالی، زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم طبیعی تخلیه و جذب CSF اضافی به درستی کار نمی‌کند. بطن‌ها بزرگ می‌شوند تا مایع اضافی را در خود جای دهند و سپس به قسمت‌های مختلف مغز فشار می‌آورند که باعث بروز علائم مختلف می‌شود. این بیماری، علل مختلفی دارد، برخی از افراد با این بیماری متولد می‌شوند، در حالی که برخی دیگر در طول زندگی به آن مبتلا می‌شوند.
هیدروسفالی با فشار طبیعی
هیدروسفالی با فشار طبیعی (NPH)، نوعی هیدروسفالی است که معمولاً در افراد مسن اتفاق می‌افتد. میانگین سنی افراد مبتلا به NPH بالای ۶۰ سال است. NPH با سایر انواع هیدروسفالی متفاوت است، زیرا در طول زمان به کندی ایجاد می‌شود. تجمع غیر طبیعی CSF در طول زمان وجود دارد و زهکشی (درناژ) به تدریج مسدود می‌شود. مایع اضافی به آرامی جمع شده و باعث می‌شود بطن‌ها به آرامی بزرگ شوند و فشار مایع در مغز ممکن است به اندازه سایر انواع هیدروسفالی نباشد. با این حال، بطن‌های بزرگ شده همچنان به مغز فشار می‌آورند و می‌توانند علائم ایجاد کنند.
نکته: اصطلاح فشار طبیعی تا حدودی گمراه کننده است
بخش‌هایی از مغز که اغلب با آب آوردن مغز تحت تأثیر قرار می‌گیرند، قسمت‌هایی هستند که پاها، مثانه و فرآیندهای ذهنی مانند: حافظه، قدرت استدلال، حل مسئله و صحبت کردن را کنترل می‌کنند. این کاهش در فرایندهای ذهنی، اگر آنقدر شدید باشد که در فعالیت‌های روزمره تداخل داشته باشد، به عنوان زوال عقل شناخته می‌شود. علائم دیگر عبارتند از راه رفتن غیر طبیعی (مشکل در راه رفتن)، ناتوانی در نگه داشتن ادرار (بی‌اختیاری ادرار) و گاهی اوقات ناتوانی در کنترل روده‌ها.
علائم زوال عقل NPH می‌تواند مشابه علائم بیماری آلزایمر باشد و مشکلات راه رفتن مشابه بیماری پارکینسون است. کارشناسان می‌گویند بسیاری از موارد NPH به عنوان یکی از این بیماری‌ها اشتباه تشخیص داده می‌شود. برخلاف آلزایمر و پارکینسون، NPH را می‌توان در بسیاری از افراد با درمان مناسب برطرف کرد، اما ابتدا باید به درستی تشخیص داده شود.
در مورد تفاوت پارکینسون و آلزایمر بدانید!
علل هیدروسفالی
در بیشتر موارد، علت شناخته شده نیست، اما چندین چیز می‌تواند منجر به هیدروسفالی شود. علت‌های احتمالی که موجب بروز آن می‌شوند عبارتند از:
- ضربه به سر
- خونریزی در اطراف مغز
- سکته مغزی
- مننژیت (عفونت لایه محافظ بافت اطراف مغز)
- تومور مغزی
- جراحی روی مغز
علائم هیدروسفالی
در مراحل ابتدایی، علائم هیدروسفالی معمولاً بسیار خفیف هستند و معمولا این نشانه‌ها، به صورت تدریجی بدتر می‌شوند. نشانه‌های ابتلا به این بیماری عبارتند از:
- از دست دادن حافظه
- مشکلات گفتاری
- بی‌تفاوتی و گوشه گیری
- تغییر در رفتار یا خلق و خو
- مشکلات در استدلال، توجه یا قضاوت
- مشکل راه رفتن
- بی‌ثباتی
- ضعف عضلات پا
- افتادن یا سقوط ناگهانی
- دشواری در برداشتن اولین قدم، طوری که انگار پاها به زمین چسبیده‌اند
- خشک شدن یا یخ زدن هنگام راه رفتن
- ناتوانی در نگه داشتن ادرار
- ناتوانی در نگه داشتن مدفوع
- تکرر ادرار
- فوریت برای دفع ادرار
علامت‌هایی که می‌توانید با افزایش فشار در مغز مرتبط باشند نیز عبارتند از:
- سردرد
- حالت تهوع
- مشکل در تمرکز چشم
نکته: برخی افراد فکر می‌کنند که از دست دادن حافظه، مشکل در یافتن کلمات، مشکلات راه رفتن یا مشکلات ادراری بخش‌های طبیعی پیری هستند. با این حال، در بسیاری از موارد، این علائم، شرایطی قابل درمان هستند.
پیشگیری از آب آوردن مغز با فشار طبیعی
هیچ راه شناخته شده‌ای برای جلوگیری از هیدروسفالی وجود ندارد. سبک زندگی سالم، از جمله سیگار نکشیدن، حفظ وزن مناسب و ورزش منظم، ممکن است مفید باشد. این کار به جلوگیری از شرایطی مانند: فشار خون بالا، بیماری قلبی، دیابت و سکته مغزی که ممکن است منجر به هیدروسفالی شوند، کمک می‌کند. همچنین، بستن کمربند ایمنی و کلاه ایمنی در صورت لزوم می‌تواند به جلوگیری از آسیب سر، یکی دیگر از دلایل آن کمک کند.
تشخیص هیدروسفالی
نشانه‌های هیدروسفالی در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر و پارکینسون نیز رخ می‌دهد. با این حال، ترکیبی از علائم شبیه زوال عقل، مشکلات راه رفتن و مشکلات ادراری باید پزشک را از احتمال ابتلا به این بیماری آگاه کند. ایجاد تمایز بسیار مهم است، زیرا درمان برای این شرایط متفاوت است. در هر مرحله از این فرآیند، پزشک ممکن است فرد را به یک متخصص اختلالات مغزی (متخصص مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب) ارجاع دهد تا ارزیابی را تکمیل و درمان را آغاز کند.
سپس آن‌ها یک معاینه فیزیکی دقیق برای ثبت وضعیت بیمار و رد سایر اختلالاتی که ممکن است علائم مشابه ایجاد کنند انجام می‌دهند. این معاینه شامل برخی تست‌ها است که عبارتند از:
- تست‌های وضعیت ذهنی، مانند پاسخ دادن به سوالات و پیروی از دستورالعمل‌های ساده
- تست عصب روانشناختی برای ثبت علائم زوال عقل که دقیق‌ترین روش برای شناسایی و ثبت مشکلات و نقاط قوت شناختی فرد است.
آزمایش‌های عکس برداری
برای تشخیص هیدروسفالی ممکن است انجام برخی روش‌های عکس برداری مورد استفاده قرار بگیرند. هدف استفاده از عکس برداری تشخیص دقیق و بهتر خود بیماری نیست، بلکه بیشتر برای تشخیص عوامل موثر بر ایجاد بیماری کاربرد دارد. این شیوه‌ها عبارتند از:
- سی تی اسکن سر: این اسکن شبیه به اشعه ایکس است، اما تصویری سه بعدی و دقیق‌تر از مغز ارائه می‌دهد. سی تی اسکن نمی‌تواند هیدروسفالی را تایید کند، اما می‌تواند بزرگ شدن بطن یا سایر تغییراتی که نشان دهنده آن هستند را نشان دهد.
- MRI سر: ام آر آی از سیگنال‌های رادیویی و یک آهنربای قوی برای ایجاد تصویری دقیق از مغز استفاده می‌کند. این روش مانند سی تی اسکن، بی‌خطر و بدون درد است، اما بیشتر طول می‌کشد (حدود ۳۰ دقیقه). همچنین نمی‌تواند تشخیص هیدروسفالی را تایید یا رد کند.
- سیسترنوگرافی: سی تی سیسترنوگرافی بسیار کم‌تر از سی تی اسکن یا MRI مفید است و به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. این روش، جذب CSF را برجسته می‌کند.
- پونکسیون کمری: این روش شامل اندازه گیری فشار CSF و برداشتن مقداری مایع از ناحیه اطراف نخاع در قسمت تحتانی کمر است تا بتوان آن را برای ناهنجاری‌هایی که ممکن است سرنخی از مشکل ارائه دهد، تجزیه و تحلیل کرد.
درمان هیدروسفالی
هیدروسفالی، گاهی اوقات می‌تواند از طریق جراحی مدیریت یا حتی برطرف شود. برای کسانی که کاندید عمل جراحی نیستند، درمان شامل اقداماتی برای تسکین مشکلات خلقی و رفتاری، مقابله با مشکلات جسمی مانند بی‌اختیاری ادرار و مشکلات راه رفتن و به حداکثر رساندن عملکرد فیزیکی، ذهنی و اجتماعی است.
جراحی هیدروسفالی
یک روش جراحی هیدروسفالی، استفاده از شانت (یک لوله نازک) که توسط جراح مغز و اعصاب در مغز کاشته می‌شود، است. این لوله، برای تخلیه CSF اضافی از مغز به داخل بطن‌ها وارد می‌شود. شانت زیر پوست از سر به قسمت دیگری از بدن، معمولاً صفاق (پایین شکم) هدایت می‌شود. همچنین مجهز به دریچه‌ای است که با افزایش فشار برای آزاد کردن مایع باز می‌شود. مایع بدون ضرر تخلیه می‌شود و بعداً توسط جریان خون جذب می‌شود. تنظیم فشار روی شیر گاهی اوقات باید دوباره تنظیم شود.
عمل شانت درمان نیست و علت اصلی بیماری را درمان نمی‌کند. با این حال، می‌تواند علائم را تسکین دهد. این لوله نازک به طور نامحدود در جای خود باقی می‌ماند و اگر به درستی کاشته شود، اغلب قابل دیدن نیست.
هرچه هیدروسفالی زودتر تشخیص داده شود، شانس کمک به جراحی بیشتر است. به طور کلی، افرادی که علائم خفیف‌تری دارند، با این جراحی نتایج بهتری خواهند داشت. مانند هر عمل جراحی، عمل شانت می‌تواند عوارضی ایجاد کند. چنین عوارضی شامل عفونت و لخته شدن خون در اطراف مغز است. متخصص مغز و اعصاب یا جراح مغز و اعصاب در مورد مزایا و معایب این عمل و اینکه آیا ممکن است برای فرد مفید باشد، صحبت خواهد کرد.
گاهی اوقات به جای قرار دادن شانت از عمل دیگری استفاده می‌شود. در ونتریکولوستومی سوم آندوسکوپی، از آندوسکوپ (لوله نازک با دوربین در انتهای آن) برای ایجاد یک سوراخ کوچک در کف بطن‌ها استفاده می‌شود. این سوراخ راه دیگری برای تخلیه مایع مغزی نخاعی از مغز فراهم می‌کند.
کلام پایانی
در این مقاله، علل احتمالی هیدروسفالی را مورد بررسی قرار دادیم و ذکر کردیم که این بیماری چه علائمی را به همراه خواهد داشت. همچنین بررسی کردیم که تشخیص زود هنگام آن که با روش‌های مختلفی انجام می‌شود، می‌تواند تاثیر زیادی بر روند درمان داشته باشد. همچنین شیوه درمان این بیماری را نیز بررسی کردیم.
