رزرو نوبت
وقتی صحبت از صرع می‌شود، ذهن‌ها به سرعت به تصاویری از حملات ناگهانی، انقباض‌های شدید عضلانی و تشنج‌های غیرقابل پیش‌بینی معطوف می‌شوند. اما واقعیت این است که صرع فقط به بروز تشنج محدود نیست. این بیماری عصبی، اختلالی پیچیده و چندوجهی است که طیف گسترده‌ای از علل، نشانه‌ها و راهکارهای درمانی را در بر می‌گیرد و می‌تواند تاثیر عمیقی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد. دکتر ارتیاعی با سال‌ها تجربه و دانش تخصصی در حوزه مغز و اعصاب، سهمی مثال زدنی در شناسایی و درمان این اختلال داشته‌اند. در این مقاله، به‌طور کامل به بررسی علل، علائم و روش‌های درمان صرع می‌پردازیم تا به شما کمک کنیم تصویر واضح‌تری از این بیماری به دست آورید.
صرع چیست؟
صرع (Epilepsy)، یک اختلال مزمن عصبی است که ناشی از فعالیت غیرطبیعی و ناگهانی سلول‌های مغزی است و باعث بروز حملات تشنجی در فرد می‌شود. این تشنج‌ها نتیجه اختلال در سیگنال‌های الکتریکی مغز هستند که می‌توانند به صورت‌های مختلفی از جمله لرزش یا حرکات غیرارادی اندام‌ها، از دست دادن هوشیاری، اختلال در تعادل و حتی تغییرات حسی و رفتاری ظاهر شوند. علت بروز صرع معمولا آسیب یا اختلال در بخشی از مغز است که پیام‌رسانی بین سلول‌های عصبی را مختل می‌کند. به بیان ساده‌تر، وقتی سیستم ارتباطی بین سلول‌های مغزی به درستی کار نکند، مغز قادر به کنترل دقیق فعالیت‌های الکتریکی نیست و در نتیجه فرد دچار تشنج می‌شود. اپی لپسی دارای انواع مختلفی است و نوع و شدت حملات آن به عواملی مانند سن، وضعیت سلامت عمومی و شرایط زندگی فرد بستگی دارد.
علل بروز صرع
ابتلا به بیماری صرع یا اپیلپسی، دلایل متعددی دارد و در بعضی از موارد، علت دقیق آن کاملا ناشناخته باقی می‌ماند. به‌طور کلی، صرع و تشنج ناشی از فعالیت غیرطبیعی نورون‌ها (سلول‌های مغزی) در مغز هستند. این بیماری می‌تواند به عوامل ژنتیکی مرتبط باشد؛ یعنی ممکن است نتیجه جهش‌هایی در ژن‌های فرد باشد یا بر اثر اتفاق‌هایی مانند آسیب فیزیکی به مغز یا بعضی از عفونت‌های مغزی ایجاد شود. علاوه بر این، عدم تعادل شیمیایی در مغز که منجر به اختلال در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌شود نیز از علل مهم ابتلا به صرع است. از جمله عوامل ایجاد بیماری صرع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ضربه به سر: تصادفات یا ضربه‌های شدید که باعث آسیب به بافت مغز می‌شوند.
- بیماری‌های عفونی: عفونت‌هایی مانند مننژیت یا آنسفالیت که می‌توانند التهاب و آسیب به مغز را به دنبال داشته باشند.
- سکته مغزی: آسیب ناشی از قطع خون‌رسانی به بخش‌هایی از مغز که ممکن است منجر به بروز صرع شود.
- نقص‌های مادرزادی: مشکلات در رشد و شکل‌گیری مغز از بدو تولد.
- تغییرات متابولیک: مشکلاتی مانند کمبود قند خون یا اختلالات الکترولیتی که می‌توانند باعث تشنج شوند.
- تومور مغزی: رشد غیرطبیعی سلول‌ها در مغز که موجب تحریک یا اختلال در فعالیت عصبی می‌شوند.
- عوامل ژنتیکی: برخی انواع صرع ناشی از تغییرات یا جهش در ژن‌ها هستند و ممکن است این موضوع در خانواده به صورت ارثی منتقل شود.
علائم صرع چیست؟
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین علائم صرع، تشنج است. از آنجا که این بیماری به‌دلیل فعالیت‌های غیرطبیعی مغز ایجاد می‌شود، انواع تشنج می‌توانند هر فرآیندی را که مغز در آن نقش دارد تحت تاثیر قرار دهند. البته در بسیاری از موارد ممکن است افراد هر نوع تشنجی را با بیماری صرع اشتباه بگیرند. به همین دلیل لازم است پزشک با استفاده از آزمایش‌ها و بررسی‌های تخصصی، علت دقیق بروز تشنج را مشخص کند. از مهم‌ترین علائم و نشانه‌های بیماری صرع که معمولا همراه با تشنج ظاهر می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گیجی موقت و حواس‌پرتی
- خیره ماندن به یک نقطه برای چند ثانیه
- از دست دادن هوشیاری و تمرکز
- علائم روانی مانند ترس، اضطراب یا احساسات غیرعادی
- لرزش و انقباض عضلات
- گشاد شدن مردمک چشم
- افزایش شدید ضربان قلب
- از دست دادن ناگهانی کنترل ادرار یا مدفوع
- بیرون آمدن کف از دهان
در مورد تفاوت تشنج و صرع بیشتر بخوانید.
انواع تشنج در بیماری صرع
تشنج یکی از مهم‌ترین علائم بروز بیماری صرع است، اما همه تشنج‌ها شبیه به هم نیستند. در واقع تشنج‌ها بسته به ناحیه درگیر مغز، به شکل‌های متفاوتی ظاهر می‌شوند. شناخت انواع مختلف تشنج نه‌تنها به درک بهتر بیماری Epilepsy کمک می‌کند، بلکه در تشخیص دقیق نوع صرع و انتخاب روش درمان مناسب نیز نقش مهمی دارد. در ادامه با انواع تشنج در بیماری صرع و ویژگی‌های هر کدام آشنا می‌شوید:
صرع جنرالیزه
تشنج جنرالیزه (Generalized Seizure)، به حالتی گفته می‌شود که فرد ناگهان به نقطه‌ای خیره می‌شود و برای چند ثانیه هوشیاری خود را کاملا از دست می‌دهد. این حملات کوتاه‌مدت هستند و بیشتر در کودکان دیده می‌شوند. در این وضعیت عضلات بدن به‌طور ناگهانی سفت می‌شوند و دست‌ها و پاها کشیده می‌شوند. صرع جنرالیزه می‌تواند به دلایل مختلفی از جمله ژنتیک، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها یا برخی ناهنجاری‌های مادرزادی ایجاد شود. در بعضی از موارد نیز علت بروز آن ناشناخته باقی می‌ماند.
حمله صرع ابسانس (Absence Seizure)
در این نوع حمله، بیمار معمولا چند ثانیه به یک نقطه خیره می‌شود. اگر فرد در حال صحبت کردن یا انجام فعالیتی باشد، این کارها به‌طور ناگهانی متوقف می‌شوند. در این زمان، بیمار به محرک‌های اطراف پاسخ نمی‌دهد و بعد از پایان حمله از وقوع آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کند. حمله ابسانس می‌تواند باعث اختلال موقت در فعالیت‌هایی مانند راه رفتن یا حرف زدن شود، اما پس از آن فرد دوباره به حالت طبیعی خود بازمی‌گردد.
حمله صرع تونیک-کلونیک (تشنج گراندمال)
این نوع تشنج یکی از شناخته‌شده‌ترین انواع صرع است که به آن گراندمال (Grand Mal Seizure) هم گفته می‌شود. هنگام بروز آن، فرد به‌طور ناگهانی هوشیاری خود را از دست می‌دهد و ممکن است در ابتدای حمله فریاد بلند بکشد. سپس به زمین می‌افتد و عضلاتش دچار انقباض شدید می‌شوند. این تشنج چند دقیقه طول می‌کشد و پس از پایان آن فرد احساس خستگی یا گیجی می‌کند. در برخی موارد، بیمار فقط بخشی از این علائم را تجربه می‌کند.
صرع کانونی
صرع کانونی که با نام‌های صرع پارشیال یا فوکال هم شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که فعالیت غیرطبیعی الکتریکی تنها در بخشی از مغز شروع می‌شود و همه قسمت‌های مغز را درگیر نمی‌کند. در این حالت، نشانه‌ها و علائم بستگی به همان ناحیه درگیر دارند و می‌توانند بسیار متنوع باشند. برخی افراد هنگام حمله کاملا هوشیار هستند و فقط احساسات یا حرکات غیرعادی را تجربه می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است دچار گیجی، اختلال در درک محیط یا ناتوانی در صحبت کردن شوند. صرع کانونی انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
- صرع کانونی ساده: در این حالت ناحیه کوچکی از مغز فعالیت الکتریکی بیش از حد پیدا می‌کند و فرد هوشیار باقی می‌ماند، اما علائمی مانند حرکات غیرارادی یا احساسات عجیب را تجربه می‌کند.
- صرع کانونی مرکب: در این نوع، بیمار دچار گیجی می‌شود و برای چند دقیقه نمی‌تواند صحبت کند یا به‌طور کامل با محیط ارتباط برقرار کند.
- صرع کانونی با انتشار ثانویه: در این حالت، فعالیت غیرطبیعی ابتدا از یک نقطه شروع می‌شود و سپس به دو طرف مغز گسترش پیدا می‌کند و باعث تشنج شدید می‌شود.
عوامل موثر بر صرع
صرع بیشتر از بیماری‌هایی مانند ام‌اس (مولتیپل اسکلروزیس)، فلج مغزی، بیماری پارکینسون و ALS افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این بیماری می‌تواند در هر فرد و در هر سنی، بدون توجه به نژاد، قومیت یا جنسیت ایجاد شود. در ادامه به مهم‌ترین عواملی که می‌توانند در بروز یا تشدید صرع نقش داشته باشند اشاره می‌کنیم:
- سن: هرچند صرع می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما بیشترین شیوع آن در دوران کودکی، مخصوصا در سال‌های اولیه زندگی است. بعد از این دوره، بروز بیماری کاهش می‌یابد، اما دوباره در افراد مسن بالای ۶۰ سال افزایش پیدا می‌کند.
- سابقه خانوادگی: افرادی که در خانواده خود سابقه صرع دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا هستند. برخی ژن‌های مرتبط با این بیماری می‌توانند از والدین به فرزندان منتقل شوند و احتمال بروز تشنج را افزایش دهند.
- مصرف مواد مخدر: استفاده از بعضی مواد مخدر ممکن است در مدت کوتاهی آسیب جدی به سلول‌های مغزی وارد کند و باعث بروز تشنج‌های مکرر شود. این وضعیت می‌تواند نشانه‌ای از شروع بیماری صرع باشد.
- آسیب به سر و مغز: بعضی از ضربه‌های خفیف به سر مانند ضربه مغزی یا حتی از دست دادن کوتاه‌مدت هوشیاری می‌توانند به بروز صرع و گاهی خونریزی مغزی منجر شوند.
- نوزادانی که کوچک به دنیا می‌آیند: نوزادانی که نسبت به سن بارداری‌شان وزن کمتری دارند یا در ماه اول زندگی دچار تشنج می‌شوند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به صرع قرار دارند.
- دمانس یا زوال عقلی: کاهش تدریجی عملکرد مغز یا ابتلا به دمانس در سالمندی می‌تواند زمینه بروز تشنج و بیماری صرع را فراهم کند.
در مورد تفاوت زوال عقل و آلزایمر بیشتر بخوانید.
تشخیص صرع چگونه است؟
برای تشخیص صرع، پزشک از مجموعه‌ای از آزمایش‌ها و ابزارهای تخصصی استفاده می‌کند تا ناهنجاری‌های امواج مغزی را بررسی کند. این آزمایش‌ها به شناسایی فعالیت‌های تشنجی کمک می‌کنند و مشخص می‌سازند که حملات از کدام ناحیه مغز آغاز می‌شوند. تست خون، نوار مغزی و انواع روش‌های تصویربرداری از جمله ابزارهایی هستند که برای تشخیص بیماری اپیلپسی به کار می‌روند. از مهم‌ترین روش‌های تشخیص صرع می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- معاینه نورولوژیک: در این مرحله پزشک متخصص مغز و اعصاب عملکردهای عصبی، توانایی‌های حرکتی، حسی و رفتاری بیمار را بررسی می‌کند تا هرگونه اختلال آشکار مشخص شود.
- تست نوار مغزی: در الکتروانسفالوگرافی (EEG)، الکترودهایی روی پوست سر قرار داده می‌شوند تا فعالیت الکتریکی مغز ثبت شود. این تست می‌تواند الگوهای غیرطبیعی امواج مغزی مرتبط با صرع را نشان دهد.
- آزمایش خون: این آزمایش یکی از نخستین اقدامات تشخیصی است که برای بررسی علائمی مانند عفونت‌ها، عملکرد کبد و کلیه، سطح قند خون، اختلالات متابولیک یا شرایط ژنتیکی مرتبط با تشنج انجام می‌شود.
- آزمایش‌های تصویربرداری: سی‌تی اسکن (CT)، ام‌آر‌آی (MRI) و اسکن تک فوتونی (SPECT) از روش‌های مهم تصویربرداری مغز هستند که به تشخیص علت تشنج یا محل دقیق ضایعه کمک می‌کنند.
- اسپکت (SPECT): اگر محل دقیق شروع تشنج در تصاویر ام‌آر‌آی مشخص نباشد، از روش SPECT استفاده می‌شود. در این روش، نقشه‌ای سه‌بعدی از جریان خون مغز تهیه می‌شود که با جزئیات بالا ناحیه فعال هنگام تشنج را نمایش می‌دهد.
عوارض صرع
صرع می‌تواند عوارض و خطرات مختلفی را به همراه داشته باشد که فراتر از خود تشنج‌ها هستند. مدیریت صحیح این عوارض و همکاری مداوم با پزشک می‌تواند نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا داشته باشد. اگر هر یک از این مشکلات را تجربه می‌کنید، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا بهترین روش‌های درمان و کاهش این عوارض برای شما در نظر گرفته شوند. برخی از عوارض شایع بیماری صرع عبارت‌اند از:
- آسیب‌های بدنی هنگام تشنج و زمین خوردن
- ساییدگی یا شکستگی دندان‌ها
- بی‌اختیاری ادرار هنگام حمله
- افزایش خطر مرگ ناگهانی مخصوصا در حملات شدید
- ابتلا به افسردگی، اضطراب یا مشکلات روانی
- کاهش اعتماد به‌نفس و احساس شرمندگی
- اختلال در تمرکز، حافظه و توانایی یادگیری
- محدودیت در رانندگی و استفاده از وسایل نقلیه
- دشواری در ادامه تحصیل یا اشتغال
- بروز مشکلات در ازدواج و روابط عاطفی
- عوارض جانبی داروها مانند مشکلات کبدی یا کلیوی
- افزایش وزن یا ریزش مو به دلیل مصرف طولانی‌مدت داروها
راه‌های درمان بیماری صرع
بیماری صرع در بسیاری از افراد قابل کنترل و درمان است. هدف اصلی از درمان اپیلپسی این است که تعداد و شدت حملات تشنجی کاهش یابند یا به‌طور کامل متوقف شوند. انتخاب روش درمان بسته به نوع صرع، سن بیمار و علت زمینه‌ای بیماری متفاوت است. قبل از شروع هر نوع درمان، پزشک متخصص باید وضعیت بیمار را به‌طور کامل بررسی کند تا بهترین رویکرد انتخاب شود. از مهم‌ترین روش‌های درمان بیماری صرع می‌توان به موارد زیر را نام برد:
درمان دارویی بیماری صرع
داروهای ضدصرع (AEDs) به کنترل فعالیت‌های الکتریکی غیرطبیعی مغز و کاهش تعداد و شدت حملات کمک می‌کنند. این داروها باید به‌طور منظم و مداوم مصرف شوند و در طول درمان ممکن است نیاز به تغییر دوز یا تعویض دارو توسط پزشک وجود داشته باشد. از داروهای رایج می‌توان به فنی‌توئین، والپروئیک اسید، لاموتریژین و کاربامازپین اشاره کرد. هرکدام از این داروها عوارض خاص خود را دارند و لازم است بیمار تحت نظارت دقیق پزشک متخصص آنها را مصرف کند.
درمان بیماری صرع با طب سنتی
استفاده از روش‌های طب سنتی شاید به تنهایی نتواند صرع را به‌طور کامل درمان کند، اما می‌تواند به کاهش عوارض و بهبود حال عمومی بیمار کمک کند. به‌عنوان نمونه، دمنوش بهارنارنج باعث تسکین سردردهای ناشی از صرع می‌شود. سنبل‌الطیب گیاهی آرام‌بخش است که می‌تواند به کاهش استرس و کنترل تشنج‌ها کمک کند. دارچین نیز به دلیل خواص آرام‌بخشی خود مورد توجه قرار گرفته است. همچنین آب گشنیز سرشار از ویتامین‌های E، B6، D و اسید فولیک است و مصرف آن می‌تواند در کاهش دفعات حملات نقش داشته باشد.
درمان خانگی بیماری صرع
درمان اصلی بیماری صرع باید حتما تحت نظر پزشک متخصص انجام شود، اما بعضی از مراقبت‌ها و اقدامات خانگی می‌توانند روند بهبودی را تسریع کنند و کیفیت زندگی بیمار را بهبود ببخشند. ورزش کردن منظم، پرهیز از مصرف الکل و دخانیات، نوشیدن آب کافی، مدیریت استرس و اضطراب، رعایت رژیم غذایی سالم، و داشتن خواب و استراحت کافی از جمله کارهایی هستند که می‌توانید در خانه انجام دهید تا به کنترل بهتر بیماری کمک کنید.
درمان جراحی صرع
جراحی صرع یکی از گزینه‌های درمانی برای بیمارانی است که به دارو پاسخ نمی‌دهند و حملات شدید آنها باعث اختلال جدی در زندگی روزمره شده است. در این روش، ناحیه‌ای از مغز که مسئول بروز تشنج‌هاست برداشته یا اصلاح می‌شود تا فعالیت‌های غیرطبیعی متوقف شوند. این نوع جراحی تنها در موارد خاص و پس از بررسی دقیق وضعیت بیمار توسط تیم پزشکی انجام می‌شود و در کاهش یا قطع کامل حملات نقش مهمی دارد.
درمورد جراحی صرع مقاوم به دارو بیشتر بخوانید.
روش‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری صرع
درست است که بیماری صرع، همیشه قابل پیشگیری نیست مخصوصا در مواردی که عامل ژنتیکی دارد، اما رعایت برخی نکات می‌تواند احتمال بروز حملات تشنج یا شدت آنها را کاهش دهد. همچنین می‌توان با پیشگیری از عوامل زمینه‌ساز صرع مثل آسیب‌های مغزی یا عفونت‌های مغزی، خطر ابتلا را کاهش داد. در ادامه مهم‌ترین روش‌های پیشگیری یا کنترل بهتر بیماری صرع را بررسی می‌کنیم:
- پیشگیری از آسیب مغزی: استفاده از کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری، موتورسواری و ورزش‌های پرخطر بسیار اهمیت دارد. همچنین مراقبت دقیق از کودکان هنگام بازی و جلوگیری از سقوط یا ضربه به سر آنها از عوامل مهم پیشگیری هستند.
- تغییرات سبک زندگی: خواب کافی و منظم، پرهیز کامل از مصرف الکل و مواد مخدر و مدیریت استرس با روش‌هایی مانند مدیتیشن یا ورزش می‌توانند به کنترل بهتر بیماری کمک کنند.
- رژیم غذایی مناسب: رژیم کتوژنیک که کم‌کربوهیدرات و پرچربی است، برای بعضی از بیماران مخصوصا کسانی که به داروها پاسخ نمی‌دهند، مفید بوده و می‌تواند تعداد حملات را کاهش دهد.
- تشخیص و درمان سریع بیماری‌ها: کنترل دقیق بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، دیابت و مشکلات متابولیک، همچنین پیگیری و درمان اختلالات ژنتیکی یا ساختاری مغز در کودکان، می‌تواند از بروز یا پیشرفت صرع جلوگیری کند.
کلام پایانی
صرع یک اختلال عصبی پیچیده است که به‌طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی افراد تاثیر می‌گذارد، اما با پیشرفتهای علمی و درمانی اخیر، مدیریت این بیماری به مراتب بهبود یافته است. از داروهای ضدصرع و تغییرات سبک زندگی گرفته تا روش‌های پیشرفتهای مانند تحریک عصب واگ و جراحی‌های تخصصی، گزینه‌های متنوعی برای کنترل و کاهش حملات در دسترس هستند. با توجه به پیچیدگی‌های فردی این بیماری، انتخاب درمان مناسب نیازمند بررسی دقیق توسط تیم پزشکی و همکاری فعال بیمار است. دکتر ابوالحسن ارتیاعی یکی از برجسته‌ترین جراحان مغز و اعصاب با بورد تخصصی در این زمینه، آماده ارائه مشاوره و معاینه شما عزیزان هستند. برای دریافت نوبت می‌توانید روزهای یکشنبه و سه‌شنبه از ساعت ۱۶ تا ۱۹ با مطب ایشان تماس بگیرید.
سوالات متداول
در بعضی از موارد با داروهای ضد تشنج قابل کنترل است، اما درمان قطعی برای همه افراد مبتلا به اپیلپسی وجود ندارد. گاهی اوقات، جراحی گوش میانی یا رژیم‌های غذایی مخصوص نیز می‌توانند به کنترل حملات کمک کنند.
بیشتر حملات صرع بی‌خطر هستند، اما حملات طولانی‌مدت یا حملاتی که در آب یا هنگام رانندگی اتفاق می‌افتند، می‌توانند خطرات جدی به همراه داشته باشند.
بیماری صرع در بعضی از خانواده‌ها شایع‌تر است، اما احتمال اینکه صرع به صورت مستقیم و کامل ارثی باشد، کم است.
دیدگاهتان را بنویسید