جراحی تومور مغزی: انواع روش‌ها و آمادگی‌های لازم

جراحی تومور مغزی یکی از پیچیده‌ترین و دقیق‌ترین جراحی‌ها در علم پزشکی به شمار می‌رود. پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری‌های پزشکی، فرصت‌های نوینی برای درمان بیماران مبتلا به تومورهای مغزی فراهم کرده است. این نوع جراحی با روش‌های مختلفی مانند کرانیوتومی، جراحی استریوتاکتیک و جراحی لیزری انجام می‌شود. در هر یک از این روش‌ها، جراح با دقت و مهارت بالا، تومور را از ناحیه موردنظر خارج می‌کند. وقتی صحبت از جراحی تومور مغزی به میان می‌آید، انتخاب جراحی باتجربه و متعهد، نقشی حیاتی در بازگشت بیمار به زندگی سالم ایفا می‌کند. دکتر ابوالحسن ارتیاعی با سال‌ها تجربه و بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین فناوری‌های جراحی مغز، تخصصی کم‌نظیر در درمان تومورهای مغزی دارند و تاکنون جان هزاران بیمار را نجات داده‌اند. اگر به‌ دنبال درمانی علمی، مطمئن و به‌روز هستید، آشنایی با روش‌های نوین و تجربیات ارزشمند دکتر ارتیاعی می‌تواند گامی موثر در مسیر سلامت شما باشد.

جراحی تومور مغزی چیست؟ 

جراحی تومور مغزی یکی از روش‌های درمانی تخصصی در پزشکی است که با هدف برداشت یا کاهش رشدهای غیرطبیعی سلولی در مغز انجام می‌شود. هدف اصلی از این جراحی، بهبود عملکرد مغز، کاهش فشار داخل جمجمه و ارتقای کیفیت زندگی بیمار است. این عمل با کمک فناوری‌های پیشرفته و ابزارهای دقیق صورت می‌گیرد تا کمترین آسیب ممکن به بافت‌های سالم مغزی وارد شود. بسته به نوع و محل تومور، جراحی می‌تواند درمان اصلی یا بخشی از یک برنامه درمانی ترکیبی شامل پرتودرمانی و شیمی‌درمانی باشد. تومورهای مغزی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: تومورهای بدخیم (سرطانی) مانند گلیوبلاستوما و متاستازهای مغزی و تومورهای خوش‌خیم (غیرسرطانی) مانند مننژیوم، آدنوم هیپوفیز و نوروفیبروما. 

انواع روش‌های جراحی تومور مغزی

تومورهای مغزی ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شوند و نحوه درمان آن‌ها نیز بسته به شرایط بیمار و نوع تومور متفاوت است. انتخاب روش جراحی باید بر اساس نظر پزشک متخصص، وضعیت عمومی بیمار و ویژگی‌های تومور انجام شود. در ادامه، بعضی از مهم‌ترین روش‌های جراحی تومور مغزی آورده شده‌اند:

جراحی کرانیوتومی

در روش کرانیوتومی، جراح بخشی از استخوان جمجمه را به‌ صورت موقت برمی‌دارد تا بتواند به بافت مغز دسترسی پیدا کند. پس از انجام اقدام درمانی مانند: برداشت تومور، کنترل خونریزی یا کاهش فشار داخل جمجمه، قطعه برداشته‌شده از استخوان دوباره در جای خود قرار داده می‌شود و با استفاده از پیچ یا پلاک تثبیت می‌گردد. این روش برای درمان بیماری‌هایی مانند تومورهای مغزی، خونریزی‌های داخل جمجمه، آسیب‌های تروماتیک مغز و عفونت‌های مغزی به کار می‌رود. کرانیوتومی به جراح این امکان را می‌دهد که بدون آسیب زدن به بافت‌های سالم اطراف، به ناحیه مورد نظر در مغز دسترسی دقیق داشته باشد.

جراحی استریوتاکتیک 

جراحی استریوتاکتیک (یا استریوتاکسی)، یکی از روش‌های پیشرفته و کم‌تهاجمی جراحی مغز است که با بهره‌گیری از سیستم‌های دقیق موقعیت‌یابی سه‌بعدی، امکان هدف‌گیری بسیار دقیق ضایعات یا تومورهای کوچک مغزی را فراهم می‌کند. در این روش، بدون نیاز به برش‌های بزرگ یا انجام کرانیوتومی گسترده، ابزارهای تخصصی با دقت میلی‌متری به ناحیه مورد نظر هدایت می‌شوند تا اقدامات درمانی مانند برداشت تومور، نمونه‌برداری (بیوپسی) یا درمان ضایعات عمیق انجام شوند. جراحی استریوتاکتیک برای مواردی به‌کار می‌رود که ضایعات در عمق مغز قرار دارند یا اندازه آن‌ها کوچک است و دسترسی به آن‌ها با جراحی باز دشوار خواهد بود. این روش به دلیل کم‌تهاجمی بودن، باعث کاهش عوارض جانبی، درد کمتر و سرعت بالاتر در روند بهبودی بیمار می‌شود.

جراحی اندوسکوپی

جراحی اندوسکوپی با استفاده از یک لوله باریک و انعطاف‌پذیر به نام اندوسکوپ انجام می‌شود. این لوله، مجهز به دوربین و نور است و به جراح امکان می‌دهد تا نواحی عمیق یا دشوار‌ مغز را با وضوح بالا مشاهده کرده و اقدامات درمانی لازم را انجام دهد. در درمان تومورهای مغزی، این روش از طریق حفره‌های طبیعی مانند بینی یا از طریق شکاف‌های کوچک در جمجمه انجام می‌شود. بدون نیاز به برش‌های وسیع، جراح می‌تواند تومور یا ضایعه را با کمترین آسیب به بافت‌های اطراف بردارد یا درمان کند. از جمله مزایای جراحی اندوسکوپی می‌توان به درد کمتر، خونریزی محدود، کاهش خطر عفونت، دوره نقاهت کوتاه‌تر و حداقل جای زخم اشاره کرد. این تکنیک برای تومورهای کوچک یا تومورهایی که در نواحی خاص و عمیق مغز قرار دارند بسیار کاربردی است.

جراحی لیزری تومور مغزی

در روش جراحی لیزری، از پرتوهای متمرکز نور لیزر برای تخریب یا برداشت بافت توموری استفاده می‌شود. این روش امکان مداخله با دقت بسیار بالا و با حداقل آسیب به بافت‌های سالم اطراف را فراهم می‌کند. در این تکنیک، جراح با بهره‌گیری از تصاویر دقیق MRI یا سایر سیستم‌های تصویربرداری پیشرفته، موقعیت دقیق تومور را شناسایی کرده و سپس انرژی لیزر را مستقیما به بافت توموری هدایت می‌کند تا سلول‌های سرطانی یا غیرطبیعی را نابود کند. جراحی لیزری نسبت به روش‌های باز سنتی کم‌خطرتر است و برای بیمارانی که امکان انجام جراحی باز را ندارند یا دارای تومورهای کوچک، عمیق یا غیرقابل‌ دسترس هستند، گزینه‌ای مناسب به شمار می‌رود. از دیگر مزایای این روش می‌توان به کاهش زمان بستری، درد کمتر و بهبودی سریع‌تر اشاره کرد.

در مورد جراحی قاعده جمجمه بیشتر بخوانید.

جراحی ترانس اسفنوئیدال

جراحی ترانس‌اسفنوئیدال یکی از روش‌های کم‌تهاجمی و دقیق در جراحی مغز است که برای دسترسی به تومورها و ضایعات ناحیه پایه مغز، مخصوصا غده هیپوفیز، به کار می‌رود. در این روش، جراح بدون نیاز به ایجاد برش در جمجمه، از طریق حفره بینی و عبور از سینوس اسفنوئید (واقع در پشت بینی) به محل تومور دسترسی پیدا می‌کند. این تکنیک برای درمان تومورهای هیپوفیز و برخی ضایعات اطراف قاعده جمجمه بسیار موثر است. استفاده از ابزارهای پیشرفته جراحی و فناوری‌های تصویربرداری دقیق مانند MRI و CT اسکن در حین عمل، امکان هدایت دقیق و ایمنی بالا را برای جراح فراهم می‌کند. مزایای جراحی ترانس‌اسفنوئیدال شامل کاهش میزان خون‌ریزی، درد کمتر، عدم نیاز به برش جمجمه، دوره نقاهت کوتاه‌تر و کاهش خطر عوارض عصبی است. به همین دلیل، این روش به عنوان گزینه‌ای استاندارد و موثر در درمان تومورهای قاعده جمجمه شناخته می‌شود.

جراحی تومور مغزی خوش خیم 

تومورهای مغزی خوش‌خیم با جراحی قابل درمان هستند و در بیشتر موارد احتمال بازگشت یا رشد مجدد آن‌ها بسیار کم است. بسته به محل و اندازه تومور، پزشک ممکن است از روش‌های مختلف جراحی برای برداشت کامل تومور استفاده کند. در بعضی از موارد، کل تومور به‌طور کامل خارج می‌شود و در مواردی دیگر، بخش‌های باقی‌مانده بسیار کوچک تومور با استفاده از روش‌های تکمیلی مانند پرتودرمانی درمان می‌شوند. جراحی تومور مغزی خوش‌خیم عموما نتیجه مطلوبی دارد و نگرانی خاصی برای بیمار ایجاد نمی‌کند.

عمل تومور مغزی بدخیم

تومورهای مغزی بدخیم، ممکن است پس از جراحی و درمان اولیه دوباره رشد کنند و به سرعت پیشرفت کرده و به بافت‌های اطراف گسترش یابند. برای تشخیص نوع تومور، نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام می‌شود تا بافت تومور تحت آزمایش قرار گیرد. گاهی اوقات تومورهای بدخیم در عمق مغز واقع شده‌اند و برداشتن آن‌ها بدون آسیب رساندن به بافت‌های سالم اطراف دشوار است. در چنین مواردی، از روشی تخصصی به نام رادیوسرجری استریوتاکتیک (جراحی رادیویی دقیق) استفاده می‌شود که به کمک پرتوهای متمرکز، تومور را هدف قرار داده و درمان می‌کند. هدف اصلی درمان تومورهای بدخیم مغزی، کنترل رشد و جلوگیری از گسترش تومور به سایر بخش‌های مغز، بهبود کیفیت زندگی و تسکین علائم بیمار است.

در مورد علائم تومور مغزی زنان بیشتر بخوانید.

جراحی تومور مغزی برای چه کسانی انجام می‌شود؟

جراحی تومور مغزی برای بیمارانی انجام می‌شود که تومور در موقعیتی قرار دارد که جراح بتواند آن را به‌طور کامل یا جزئی بدون آسیب جدی به بافت‌های حیاتی مغز خارج کند. همچنین، افرادی که به دلیل وجود تومور دچار علائمی مانند سردرد شدید، تشنج، تاری دید، اختلال در حرکت، گفتار یا حافظه شده‌اند، جهت کاهش این علائم نیازمند جراحی خواهند بود. در مواردی که تومور موجب افزایش فشار داخل جمجمه شده باشد، جراحی با هدف کاهش این فشار و جلوگیری از آسیب‌های دائمی به مغز انجام می‌شود. جراحی همچنین برای بیمارانی توصیه می‌شود که سایر روش‌های درمانی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی برای آن‌ها پاسخ مناسبی نداشته و تومور همچنان در حال رشد است.

جراحی تومور مغز برای چه کسانی مناسب نیست؟

با وجود اینکه جراحی تومور مغزی می‌تواند در بسیاری از موارد نجات‌بخش و موثر باشد، اما همیشه گزینه مناسبی برای همه بیماران نیست. در برخی شرایط، این جراحی می‌تواند پرخطر یا بی‌اثر باشد. به همین دلیل، تصمیم‌گیری در مورد انجام جراحی باید بر اساس بررسی دقیق پزشک متخصص و شرایط فردی بیمار انجام شود تا از بروز عوارض جدی جلوگیری شود. در ادامه، به بعضی از مواردی که جراحی تومور مغزی توصیه نمی‌شود اشاره می‌کنیم:

• تومورهای واقع در نواحی بسیار عمیق یا حیاتی مغز: اگر تومور در مناطقی مانند ساقه مغز یا نواحی مسئول کنترل تنفس و ضربان قلب قرار داشته باشد، جراحی ممکن است با خطر آسیب جبران‌ناپذیر همراه باشد و انجام آن توصیه نمی‌شود.
• بیماران با بیماری‌های زمینه‌ای شدید: افرادی که به مشکلات جدی قلبی، ریوی، کلیوی یا اختلالات انعقادی مبتلا هستند، ممکن است قادر به تحمل بیهوشی عمومی یا فشار ناشی از جراحی نباشند.
• تومورهای منتشر در مغز یا بدن: در مواردی که تومور به‌طور گسترده در مغز یا سایر اعضای بدن پخش شده باشد، جراحی نقش چندانی در کنترل بیماری ندارد و درمان‌های غیرجراحی مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی گزینه‌های مناسب‌تری هستند.
• تومورهای خوش‌خیم و بدون علامت: اگر تومور خوش‌خیم، کوچک و بدون علائم بالینی باشد و رشد آن متوقف شده یا بسیار کند باشد، نیازی به جراحی نیست و تنها با تصویربرداری‌های دوره‌ای تحت‌نظر قرار می‌گیرد.

در مورد تفاوت میگرن و تومور مغزی بیشتر بخوانید.

آمادگی‌های قبل از عمل تومور مغزی

آمادگی قبل از جراحی تومور مغزی نقش بسیار مهمی در افزایش ایمنی بیمار، کاهش عوارض احتمالی و بهبود نتایج جراحی دارد. یکی از نخستین و کلیدی‌ترین اقدامات قبل از عمل، انجام تصویربرداری‌های دقیق مانند MRI یا CT اسکن است تا محل، اندازه و نوع تومور به‌طور کامل مشخص شود. از دیگر مراحل مهم آمادگی قبل از جراحی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش‌های خون: بررسی وضعیت کلی سلامت بدن شامل عملکرد کلیه، کبد، سطح قند خون، فاکتورهای انعقادی و دیگر پارامترهای ضروری.
• بررسی قلبی: انجام نوار قلب (ECG) و در صورت نیاز، اکوکاردیوگرافی برای بررسی وضعیت قلبی بیمار، مخصوصا در افراد دارای سابقه بیماری قلبی.
• ارزیابی عصبی: بررسی دقیق عملکرد مغز و سیستم عصبی توسط متخصص مغز و اعصاب به‌ منظور ثبت وضعیت پایه‌ای قبل از جراحی.
• بررسی داروهای مصرفی: اطلاع کامل پزشک از داروهای مصرفی بیمار اهمیت زیادی دارد؛ به خصوص داروهای رقیق‌کننده خون (مانند وارفارین یا آسپرین) که معمولا باید چند روز قبل از جراحی قطع شوند.
• آمادگی روانی بیمار: مشاوره با پزشک و در صورت نیاز با روان‌پزشک جهت کاهش اضطراب، ترس و افزایش آمادگی ذهنی برای انجام جراحی.
• رژیم غذایی و ناشتا بودن: بیمار معمولا باید از شب قبل از جراحی (۸ تا ۱۲ ساعت قبل از عمل) ناشتا باشد. در بعضی از موارد، رژیم غذایی خاصی برای روزهای پیش از عمل توصیه می‌شود.
• مصرف داروهای قبل از عمل: برخی داروها مانند دگزامتازون (برای کاهش التهاب) یا داروهای ضدتشنج ممکن است چند روز قبل از جراحی تجویز شوند.
• آماده‌سازی محل جراحی: اصلاح موی سر در ناحیه مورد نظر (توسط تیم جراحی) و رعایت بهداشت فردی، شامل شستشوی بدن با صابون آنتی‌باکتریال، قبل از بستری در بیمارستان انجام می‌شود.

همچنین بخوانید: علائم و درمان تومور مغزی

نحوه انجام جراحی تومور مغزی

قبل از انجام جراحی تومور مغزی، جراح باید با استفاده از آزمایش‌های لازم و تصویربرداری‌های دقیق مانند MRI یا CT اسکن، محل، اندازه و نوع تومور را به‌طور کامل بررسی کند. این اطلاعات پایه، نقش مهمی در برنامه‌ریزی جراحی و افزایش دقت عمل دارند. پس از آماده‌سازی‌های لازم، بیمار به اتاق عمل منتقل شده و تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. سپس جراح با استفاده از تکنیک مناسب و ابزارهای تخصصی، اقدام به دسترسی به مغز می‌کند و با دقت بالا تومور را برمی‌دارد. در صورت امکان، کل تومور برداشته می‌شود؛ اما اگر برداشت کامل تومور خطر آسیب به بافت‌های حیاتی مغز را به همراه داشته باشد، تنها بخشی از آن خارج می‌شود تا تعادل بین درمان و حفظ عملکرد مغزی برقرار بماند. در پایان جراحی، قطعه برداشته‌شده از استخوان جمجمه (در صورت انجام کرانیوتومی) مجددا در محل خود قرار داده شده و با پیچ یا صفحات مخصوص ثابت می‌شود. سپس پوست سر بخیه زده شده و بیمار برای ادامه مراقبت‌های بعد از عمل به بخش مراقبت‌های ویژه (ICU) یا ریکاوری منتقل می‌شود.

مراقبت‌های بعد از عمل تومور مغزی

مراقبت‌های پس از جراحی تومور مغزی اهمیت بالایی در روند بهبودی و پیشگیری از عوارض احتمالی دارند. رعایت دقیق توصیه‌های پزشک و پیگیری مراحل درمانی، نقش مهمی در بازیابی سلامت بیمار ایفا می‌کند. در ادامه به مهم‌ترین مراقبت‌های بعد از این جراحی اشاره می‌کنیم:

• مصرف داروهای مسکن، ضدتشنج یا ضدالتهاب طبق دستور پزشک معالج
• استراحت کافی و پرهیز از فعالیت‌های سنگین و فشارهای فیزیکی
• حفظ تغذیه مناسب، مصرف مایعات کافی و تقویت بدن با وعده‌های سبک و مقوی
• انجام پیاده‌روی‌های کوتاه برای کمک به گردش خون و کاهش خطر لخته شدن خون
• تمیز و خشک نگه داشتن محل برش جراحی
• خودداری از لمس، خارش یا فشار دادن ناحیه جراحی
• در صورت مشاهده هرگونه تورم، قرمزی، درد غیرعادی یا ترشح از محل زخم، سریعا به پزشک اطلاع دهید
• هیچ دارویی را بدون مشورت با پزشک قطع یا جایگزین نکنید
• برای پیگیری وضعیت، انجام منظم تصویربرداری‌های مغزی (مانند MRI) و ویزیت‌های دوره‌ای الزامی است

مزایای جراحی تومور مغزی

قبل از انتخاب هر روش درمانی، پزشک مزایا و خطرات آن را به‌ دقت بررسی می‌کند. جراحی تومور مغزی یکی از موثرترین روش‌ها در درمان بسیاری از بیماران است و بسته به شرایط، می‌تواند به‌ صورت کامل یا جزئی انجام شود. در ادامه به مهم‌ترین مزایای این جراحی اشاره می‌شود:

• برداشتن کامل یا نسبی تومور: جراحی این امکان را فراهم می‌کند که تمام یا بخش زیادی از تومور مغزی برداشته شود. این اقدام می‌تواند به کاهش حجم تومور و فشار وارده بر بافت‌های اطراف مغز منجر شود.
• کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی: برداشتن تومور باعث کاهش یا برطرف شدن علائمی مانند سردردهای مزمن، تشنج، اختلالات حرکتی، ضعف عضلانی، مشکلات گفتاری یا بینایی می‌شود و در نهایت کیفیت زندگی بیمار را به‌طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.
• تشخیص دقیق‌تر نوع تومور: در طول جراحی می‌توان نمونه‌ای از تومور را برای بیوپسی برداشت. بررسی میکروسکوپی این نمونه به پزشکان کمک می‌کند تا نوع و درجه تومور را مشخص کرده و بهترین مسیر درمانی بعدی را تعیین کنند.
• افزایش اثربخشی درمان‌های مکمل: پس از جراحی، درمان‌های تکمیلی مانند پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند با تمرکز بیشتری روی بقایای احتمالی تومور اثر بگذارند، چون توده اصلی کاهش یافته یا برداشته شده است.
• کاهش فشار داخل جمجمه: در مواردی که تومور موجب افزایش فشار داخل جمجمه شده باشد، جراحی با تخلیه توده، مایعات یا خونریزی‌های ناشی از تومور، این فشار را کاهش داده و از بروز عوارض جدی جلوگیری می‌کند.
• پیشگیری از پیشرفت بیماری: در بعضی از موارد، جراحی می‌تواند رشد تومور را متوقف کرده یا گسترش آن را کند سازد، مخصوصا زمانی که تومور در مراحل اولیه شناسایی شده باشد.

در مورد افزایش فشار داخل جمجمه بیشتر بخوانید.

عوارض عمل تومور مغزی

هر عمل جراحی، در کنار مزایای بالقوه‌ای که دارد، می‌تواند با برخی عوارض همراه باشد. جراحی تومور مغزی نیز از این قاعده مستثنی نیست و مخصوصا به‌ دلیل حساسیت ساختار مغز، نیازمند بررسی دقیق عوارض احتمالی است. آشنایی با این عوارض به بیماران و خانواده‌ها کمک می‌کند تا با آمادگی بیشتر وارد فرایند درمان شوند و در صورت بروز نشانه‌های نگران‌کننده، اقدامات به‌موقع انجام دهند. بعضی از مهم‌ترین این عوارض عبارت‌اند از:

• واکنش آلرژیک به داروهای بیهوشی
• تورم مغز (ادم مغزی)
• خونریزی داخلی
• تشنج
• عفونت
• لخته شدن خون (ترومبوز)
• اختلالات شناختی و حافظه
• بروز اختلالات حرکتی یا گفتاری

کلام پایانی

جراحی تومور مغزی از جمله حساس‌ترین و پیچیده‌ترین اقدامات درمانی در حوزه مغز و اعصاب است که نیازمند تشخیص دقیق، برنامه‌ریزی تخصصی و اجرای ماهرانه توسط جراح است. انتخاب روش مناسب جراحی، بررسی دقیق محل و نوع تومور، آمادگی قبل از عمل و مراقبت‌های بعد از جراحی، همگی نقش مهمی در موفقیت درمان و بازگشت بیمار به زندگی طبیعی دارند. اگر به‌ دنبال یک درمان مطمئن و علمی هستید، مهم‌ترین قدم، انتخاب جراحی با تجربه و دانش‌محور است. دکتر ابوالحسن ارتیاعی، جراح مغز و اعصاب با سال‌ها سابقه در درمان تومورهای مغزی، با بهره‌گیری از پیشرفته‌ترین تکنولوژی‌های جراحی و دانش روز پزشکی، مسیر درمان شما را با اطمینان و آرامش هموار می‌کنند. برای دریافت وقت مشاوره تخصصی، بررسی وضعیت تومور و انتخاب بهترین مسیر درمان، می‌توانید با شماره 02191300655 تماس بگیرید.

سوالات متداول