بیماری ام‌اس: علت، علائم، تشخیص و درمان!

بیماری ام‌اس (Multiple Sclerosis) یک بیماری عصبی و التهابی است که سیستم ایمنی بدن به طور نادرست به سلول‌های عصبی حمله می‌کند. این بیماری تاثیرات طولانی مدت و گاهاً غیر قابل تحملی بر کیفیت زندگی بیماران دارد. در این مقاله، به بررسی علت‌ها، علائم و روش‌های درمان بیماری ام‌اس می‌پردازیم. برای آشنایی با این موارد و راه‌های تشخیص آن تا انتهای مقاله همراه ما باشید. 

بیماری ‌ام‌اس چیست؟ 

بیماری ام‌اس (Multiple Sclerosis) یک بیماری التهابی و ایمنیی است که در آن سیستم ایمنی بدن به طور نادرست به سلول‌های عصبی حمله می‌کند. این بیماری بر اثر آسیب مغزی نخاعی ایجاد می‌شود و تأثیرات جدی بر روی عملکرد عصبی و عملکرد روزمره فرد دارد. در ام‌اس، سیستم ایمنی بدن و سلول‌های سفید خون (لنفوسیت‌ها) به طور خودمختار به ماده‌ای به نام میلین که پوششی دور سلول‌های عصبی ایجاد می‌کند، حمله می‌کنند. این حملات باعث آسیب به میلین می‌شوند و باعث التهاب و تخریب سلول‌های عصبی می‌شود. به مرور زمان، این آسیب‌ها باعث اختلال در انتقال اطلاعات عصبی می‌شوند و علائم و نشانه‌های مختلفی را در بیمار ایجاد می‌کنند. 

علائم بیماری ام‌اس متنوع و وابسته به محل و شدت آسیب عصبی هستند. برخی از علائم شایع شامل خستگی، ضعف عضلانی، اختلال در تعادل، ناهماهنگی حرکتی، مشکلات دید، اختلال در کنترل مثانه و روده، احساس سوزش و درد در برخی از قسمت‌های بدن می‌شود. علت اصلی بیماری ام‌اس هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما فرضیه‌های مختلفی درباره عوامل موثر بر این بیماری وجود دارد. عوامل ژنتیکی، عوامل محیطی (مانند عفونت‌ها، تغذیه، نور خورشید و سطح ویتامین D) و اختلال سیستم ایمنی از جمله این عوامل هستند. 

بیماری ام‌اس هنوز درمان کاملی ندارد، اما روش‌های مختلف مدیریت و کنترل علائم آن وجود دارد. درمان‌های دارویی، جراحی و فیزیوتراپی به کاهش شدت علائم، کنترل پیشرفت بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می‌کنند. 

تفاوت ام‌اس و پارکینسون را بدانید!

انواع بیماری‌ام اس 

بیماری مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis یا MS) به‌طور کلی در سه نوع اصلی دسته‌بندی می‌شود. این احتمال وجود دارد که نوع بیماری ام‌اس در طول زمان تغییر کند. در برخی افراد، انواع مختلفی از بیماری به صورت هم‌زمان وجود دارند. تشخیص و تعیین نوع ام‌اس توسط پزشک بر اساس علائم، سابقه بالینی و نتایج آزمایش‌های تشخیصی انجام می‌شود. انواع مختلف این بیماری عبارتند از: 

• ام اس عود کننده بهبود یابنده RRMS
• ام اس پیشرونده اولیه
• ام‌اس پیشرونده ثانویه
• ام اس پیشرونده عود کننده

ام‌اس عود کننده بهبود یابنده RRMS

RRMS که به آن ام‌اس عود کننده و بهبود یابنده نیز می‌گویند، در حدود ۸۵٪ تا ۹۰٪ از بیماران ام‌اس رخ می‌دهد. در این بیماری، بیماران تجربه حملاتی را دارند که تا حدودی بهبود می‌یابند. در دوره‌های بین حملات، بیماران تقریباً علائمی ندارند یا به مرور زمان علائم کمتر می‌شوند و شدت کمتری نیز پیدا می‌کنند. این نوع بیماری در طول زمان به نوع پیشرفت‌کننده ثانویه تبدیل شود. 

ام‌اس پیشرونده اولیه

در حدود ۱۰٪ تا ۱۵٪ از بیماران ام‌اس، اسکلروزیس پیشرونده اولیه (Primary Progressive MS یا PPMS) را تجربه می‌کنند. در PPMS، بیماران از ابتدای بیماری با تداوم و پیشرفت تدریجی علائم و ناتوانی‌ها مواجه می‌شوند. 

ام‌اس پیشرونده ثانویه

بعد از مدتی از شروع بیماری مولتیپل اسکلروزیس، برخی از بیماران که نوع RRMS دچار هستند، به‌ام اس پیشرونده ثانویه (Secondary Progressive MS یا SPMS) دچار می‌شوند. در SPMS، علاوه بر حملات عود کننده، بیماران تجربه تداوم و پیشرفت تدریجی علائم و ناتوانی‌ها را دارند. 

ام‌اس عود کننده پیشرونده

شدیدترین و خطناک‌ترین نوع بیماری مولتیپل اسکلروزیس، ام اس عود کننده پیشرونده است. شیوع این نوع از بیماری بسیار نادر است. ام اس عود کننده پیشرونده، همچون نوع پیشرونده اولیه، همواره در حال پیشرفت است و سیری پیشرونده دارد. همچنان که بیماری در حال پیشرفت است، حملات و عودهایی نیز رخ می‌دهند. 

علل بیماری ‌ام‌اس

با وجود پیشرفت‌های متعدد در مطالعات مرتبط با بیماری ام‌اس، علت دقیق این بیماری هنوز به طور کامل مشخص نشده است. با این حال، محققان و پزشکان فرضیات مختلفی را برای علت بیماری ام‌اس مطرح کرده‌اند. در ادامه، برخی از این فرضیات را به طور خلاصه بررسی می‌کنیم: 

• عوامل ژنتیکی
• عوامل محیطی
• التهاب و پاسخ ایمنی

عوامل ژنتیکی

عامل ژنتیکی یکی از عواملی است که در بروز ام‌اس نقش دارد. در صورتی که یکی از اعضای خانواد به‌ام اس مبتلا باشد، خطر این بیماری در دیگر افراد خانواده نیز وجود دارد. نکته مهم این است که خود ژنتیک به تنهایی دلیل ایجاد ام‌اس در افراد نیست و عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بروز این بیماری دارند. 

عوامل محیطی

برخی از عوامل محیطی در بروز بیماری ام‌اس نقش دارند که شامل عفونت‌ها (مانند ویروس‌ها و باکتری‌ها)، تغذیه نامناسب، نور خورشید و سطح ویتامین D، سیگار کشیدن و تماس با مواد شیمیایی مضر می‌شوند. این موارد، سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کنند و باعث ایجاد پاسخ غلط به سلول‌های عصبی می‌شوند. 

التهاب و پاسخ ایمنی

برخی از محققان اعتقاد دارند که بیماری ام‌اس به علت واکنش نادرست سیستم ایمنی بدن در برابر بافت بدن رخ می‌دهد. در بیماران ام‌اس، سیستم ایمنی بدن به طور نادرست به سلول‌های عصبی و میلین حمله می‌کند و باعث التهاب و آسیب به عصب‌ها می‌شود.

علائم بیماری ام‌اس

علائم بیماری ام‌اس به محل و شدت آسیب عصبی بستگی دارند. این نشانه‌ها در حمله‌های مکرر عصبی بروز پیدا می‌کنند. برخی از علائم شایع بیماری ام‌اس که باید بدانید، عبارتند از: 

خستگی: خستگی شدید و عمومی ممکن است یکی از علائم اولیه بیماری ام‌اس باشد و می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر روی کیفیت زندگی فرد داشته باشد. 

• ضعف عضلانی: ضعف عضلانی و کاهش قدرت عضلات، به ویژه در پاها، از علائم شایع ام‌اس هستند. در برخی مواقع این ضعف تا حدی شدید می‌شود قدرت حرکت کردن را از بیمار می‌گیرد. 
• اختلال در تعادل و هماهنگی حرکتی: بیماران مبتلا به ام‌اس، معمولا در تعادل و هماهنگی حرکات مشکل دارند. این مسئله باعث سقوط و افتادن بیمار می‌شود. 
• مشکلات دید: برخی از افرادی که‌ام اس دارند، دچار تغییرات در بینایی می‌شوند. این مشکلات بینایی شامل دوبینی، تاری و درد چشم می‌شوند. 
• اختلالات عصبی: اختلالات عصبی افراد مبتلا به‌ام اس شامل احساس سوزش، درد، بی‌حس شدن بخش‌های بدن و لرزش می‌شوند. 
• تشنج: بسیاری از بیماران به تشنج یا لرزش بیش از حد در بخش‌های بدن دچار می‌شوند. 
• مشکلات مثانه و روده: بیماری ام‌اس باعث مشکلات در کنترل مثانه و روده مانند بی‌اختیاری ادرار و مدفوع می‌شود. 
• مشکلات شناختی و روانی: برخی بیماران مبتلا به ام‌اس مشکلات شناختی و روانی مانند: مشکلات حافظه، تمرکز و افت توانایی شناختی را تجربه می‌کنند.

روش‌های تشخیص ام‌اس

تشخیص بیماری ام‌اس به دقت و توسط پزشک متخصصی انجام می‌شود. بیماری مولتیپل اسکلروزیس معمولاً بر اساس تاریخچه بالینی بیمار، علائم و نتایج آزمایش‌ها تشخیص داده می‌شود. روش‌های تشخیص این بیماری عبارتند از: 

• تاریخچه بالینی و معاینه فیزیکی
• آزمایش‌های تصویربرداری
• آزمایش‌های تشخیصی

تاریخچه بالینی و معاینه فیزیکی

پزشک ابتدا در ویزیت اولیه بیمار، علائم، شدت و مدت زمان علائم، تغییرات در طول زمان و سابقه خانوادگی را به صورت کامل بررسی می‌کند. سپس معاینه فیزیکی از جمله بررسی عملکرد عصبی، تست‌های تعادل، بررسی قدرت عضلات و بررسی علائم احتمالی بیماری انجام می‌شود. 

آزمایش‌های تصویربرداری

آزمایش‌های تصویربرداری مغز و نخاع می‌توانند بیماری ام‌اس را تشخیص دهند. این آزمایش‌ها شامل تصویربرداری با رزونانس مغناطیسی (MRI) و تصویربرداری نخاع (Spinal MRI) هستند. این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا التهاب و آسیب‌هایی که در سیستم عصبی مرکزی به وجود می‌آیند، شناسایی شوند. 

آزمایش‌های تشخیصی

آزمایش‌های خون و مایع نخاعی می‌توانند در تشخیص بیماری ام‌اس مفید باشند. این آزمایش‌ها شامل آزمایش‌های خون (برای اندازه‌گیری نشانگرهای التهاب) و لوسیون نخاعی (بررسی خصوصیات شیمیایی و سلولی مایع نخاعی) است. آزمایش‌های الکتروفیزیولوژی مانند الکتروانسفالوگرافی (EEG) در ارزیابی عملکرد سیستم عصبی مرکزی و تشخیص بیماری ام‌اس مفید هستند. برخی دیگر از آزمایش‌ها، از جمله آزمایش‌های خون برای اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌ها و مارکرهای التهابی برای پیدا کردن علائم بیماری ام‌اس مورد استفاده قرار می‌گیرند.

درمان بیماری ام‌اس

هدف اصلی درمان بیماری مولتیپل اسکلروزیس توقف پیشروی بیماری، کاهش تعداد و شدت حملات، کنترل علائم و ناتوانی‌ها، بهبود کیفیت زندگی بیماران و حفظ عملکرد عصبی و جسمی است. روش‌های مختلف درمانی این بیماری عبارتند از:

• دارو درمانی
• درمان حملات
• درمان علائم و ناتوانی‌ها
• درمان پشتیبانی و مشاوره
• جراحی

داروها درمانی

داروها از طریق کاهش التهاب، کنترل حملات و تنظیم سیستم ایمنی بدن به منظور کنترل بیماری ام‌اس استفاده می‌شوند. داروهایی که برای درمان ام‌اس استفاده می‌شوند عبارتند از:

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای کاهش التهاب و تسکین درد.
• داروهای مهارکننده سیستم ایمنی (Immunomodulatory drugs) مانند بتا-اینترفرون‌ها (Beta-interferons) و گلاتیرامر (Glatiramer Acetate) برای کاهش تعداد و شدت حملات
• داروهای مهارکننده لمفوسیت‌ها (Lymphocyte inhibitors) مانند فینگولیمود (Fingolimod) و ناولیزوماب (Natalizumab) برای کنترل سیستم ایمنی بدن
• داروهای ضدتشدیدکننده (Immunosuppressants) مانند متیل پردنیزولون و آزاتیوپرین برای کنترل التهاب و پیشروی بیماری
• داروهای مهارکننده شیمیایی (Chemotherapeutic agents) مانند میتوکسانترون و کلابرین برای کنترل پیشروی بیماری

درمان حملات بیماری ام‌اس

در صورت وقوع حمله ام‌اس، پزشک داروهای ضدالتهاب استروئیدی مانند پردنیزولون را به صورت کوتاه‌مدت تجویز می‌کند تا التهاب و علائم حمله را کاهش دهد.

درمان علائم و ناتوانی‌ها

پزشک برای کنترل علائم و ناتوانی‌های ام‌اس، معمولا از برخی روش‌ها استفاده می‌کند. این روش‌ها شامل فیزیوتراپی و تمرینات توانبخشی برای بهبود عملکرد جسمی و تقویت عضلات، درمان خودکنترلی (Self-management) برای مدیریت علائم و استراتژی‌های مقابله با استرس و درمان علائمی مانند: درد، اسپاسم عضلانی، اختلالات خواب و اضطراب می‌شوند.

درمان پشتیبانی و مشاوره

بیماران مبتلا به MS ممکن است با عواقب روانی و اجتماعی بیماری مواجه شوند. درمان پشتیبانی و مشاوره روانی به بیماران کمک می‌کند تا با استرس، اضطراب و افسردگی مرتبط با بیماری سازگاری پیدا کنند. این روش درمانی توسط روانشناسان و روانپزشکان انجام می‌شود.

جراحی بیماری ام‌اس

در موارد خاصی که بیماران MS با مشکلات جدی ناتوانی و اختلالات شدید عصبی روبرو هستند، ممکن است روش‌های جراحی مانند کاتتریزاسیون بالن‌های تنگی مجاری نخاعی (Balloon angioplasty) یا جراحی تعویض مفصل (Joint replacement surgery) برای بهبود وضعیت بیمار در نظر گرفته شود. در برخی شرایط از بوتاکس نیز استفاده می‌شود. برای از بین بردن یا کاهش لرزش‌های شدید، اگر پزشک تشخیص دهد، از جراحی‌هایی مانند تالاموتومی، پالیدوتومی یا تحریک عمیق مغز استفاده می‌شود. این جراحی‌ها برای بیماری پارکینسون کاربرد دارند.

کلام پایانی

ام‌اس، یک بیماری عصبی است که تاثیر منفی بسیار زیادی بر زندگی افراد دارد. این بیماری در سنین مختلف رخ می‌دهد و مهم‌ترین نکته تشخیص سریع و درمان به موقع این بیماری است. علل اصلی این بیماری مشخص نیست، اما عوامل محیطی، ژنتیکی و … بر این بیماری تاثیر دارند.